امام علی علیه السلام :به عبد صالح ، یعنی لقمان ، گفته شد: کدام یک از مردمان ، با فضیلت ترند؟ گفت: «مؤمنِ برخوردار» . گفته شد: از مال؟ گفت: «نه ؛ لیکن برخوردار از دانشی که اگر به او محتاج شدند ، از دانشش سود برند و اگر از او بی نیاز شدند، خودش به آن اکتفا کند» .
نثر الدرّ :[لقمان] گفت: «دانشمند ، چراغ است ؛ پس هر کس که خداوند با آن برایش خیری بخواهد، از آن ، نور برمی گیرد» .
بهجة المَجالس و اُنس المُجالس :لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! اگر حکیم تو را دور کند، بهتر از این است که احمق تو را نزدیک کند» .

اعانت الهی‏
«عباد الله ان من احب عباد الله عبدا اعانه الله علی نفسه فاستشعر الحزن و تجلبب الخوف…»
ترجمه: «بندگان خدا! آن بنده‏یی از همه محبوبتر است که خداوند او را در مبارزه با نفس کمک کند، پس اندوه را با تمامی وجود احساس نموده و ترس را چونان پوششی بر سر تا سر وجودش حاکم گرداند».
شکوفه هدایت‏
«… فزهر مصباح الهدی فی قلبه… فقرب علی نفسه البعید و هون الشدید.»
ترجمه: «در پرتو عنایات الهی چراغ هدایت در قلب او می‏درخشد و این نور الهی، نا شناخته‏ها و مبهمات را که حل آن از قدرت تفکر آدمی به دور است، نزدیک و در دسترس می‏سازد و مشکلات و سختیها را آسان می‏سازد». 
نورانیت دل
«فهو من الیقین علی مثل ضوء الشمس…»
ترجمه: «پس او به بلندای یقینی دست یازیده که چونان نور خورشید روشن و روشنگر است».
بررسی و کاوش
«نظر فابصر و ذکر فاستکثر».
ترجمه: «مومن می‏اندیشد و بررسی می‏کند و به دنبال این حرکت فکری، به بینش و روشن‏ بینی می‏رسد و یاد می‏کند و در پرتو این یاد و تذکر، به فزونی و زیادتی می‏رسد».
پذیرش حق
«قد خلع سرابیل الشهوات و تخلی من الهموم الا هما واحدا انفردت به…»
ترجمه: «به راستی لباس شهوت‏پرستی را از تن بیرون کرده و از همه هم و غمها، وارهیده و تنها یک هدف او را به خود مشغول داشته است (رضایت خدا)».
کیمیاگری شناخت
«… و صار من مفاتیح ابواب الهدی و مغالیق ابواب الردی…»
ترجمه: «او «کلید» درهای هدایت و «قفل» درهای پستی و دنائت گشته است».
بینش در گزینش
«… قد ابصر طریقه و سلک سبیله و عرف مناره…»
ترجمه: «او خط اصلی را دیده و یافته و راهش را پیموده و نشانه‏های خود را شناخته است».
مبارزه با جوسازی‏ها
«… و قطع غماره…»
ترجمه: «بر آنچه او را در خود فرومی‏برد فائق آمده و آن را از بین برده است».
همت والا
«… و استمسک من العری باوثقها و من الحبال بامتنها…»
ترجمه: «او- نه تنها برای سعادت و نجات خود دستاویزی برمی‏گزیند بلکه- از میان وسائل نجات به مطمئن‏ترین و از بین رشته‏ها به محکمترین‏ها چنگ می‏زند».
امکانات آگاهی ‏بخش
«… و ارتوی من عذب فرات سهلت له موارده فشرب نهلا و سلک جددا…»
ترجمه: «از آب شیرین و گوارایی که برای او آماده شده سیراب گردیده و در همان نوشیدن اول تشنگی او مرتفع شده است و راهی روشن و هموار در پیش گرفته است».
قدرت تشخیص
«قد نصب نفسه لله سبحانه فی ارفع الامور من اصدار کل وارد علیه و تصییر کل فرع الی اصله…»
ترجمه: «او در عالیترین و مهمترین مسایل و رویدادهایی که بر او عرضه می‏شود خود را در خدمت خدا قرار داده و به پشتیبانی او و انگیزه تلاش در راه او آنچه براو وارد آید به خوبی تجزیه و تحلیل کرده و هر فرع را به اصلش برمی‏گرداند و شاخه هر ریشه را تشخیص می‏دهد».
روشنگری و راهگشایی
«… مصباح ظلمات، کشاف عشوات، مفتاح مبهمات…».
ترجمه: «او چراغ تاریکیها، روشنگر پوشیده‏ها و مشکل‏ها و کلید فروبسته‏ ها است».
نشانه‏ های رشد فکری در ترسیم دیدگاهها
آن کس که از نظر فکری به رشد رسیده و از هستی و آفریدگار آن، شناختی راستین دارد دیدگاههای او نسبت به همه مسایل به ویژه امور اصلی و زیربنایی، بلند و عالی خواهد بود و به مصداق «علوا الهمه من الایمان» گویا بر بام بلند دنیا ایستاده است و جهان و پدیده‏های آن را با وسعت نظر و ژرفایی گسترده تجزیه و تحلیل می‏کند.
آینه دل چون شود صافی و پاک
نقش‏ها بیند برون از آب و خاک‏
برخلاف آنها که خود را در چاه ظلمانی افکار مادی و ناصحیح زندانی کرده‏اند، به خاطر ضعف دیدگاهها و موانعی که خود ایجاد کرده‏اند، جمع‏بندی و برداشت درستی از حقایق و وقایع ندارند و محدودیت و بن‏بست بودن فضای افکار و دیدگاهها، آنها را در انزوا و انحطاط قرار می‏دهد، یعنی خوب نمی‏بینند و بجا و دوست نمی‏شنوند.
اکنون مجال تحقیق این بحث نیست، بلکه فقط این نکته در نظر است که رشد فکری که علت پیدایش و گزینش عقیده صحیح درباره هستی است، در انسان دیدگاههای بلند و والا ایجاد می‏کند که از مهمترین آنها، دیدگاه انسان نسبت به دنیا است.
دنیا به عنوان یکی از بارزترین نمودارهایی که حقیقت فرد را نشان می‏دهد و هویت او را برملا می‏سازد، مطرح است، دنیا آزمایشگاهی است که گوهر وجود انسان را به نمایش می‏گذارد لذا امیرالمومنین (ع) در این باره می‏فرماید:
«ان اولیاء الله هم الذین نظروا الی باطن الدنیا اذا نظر الناس الی ظاهرها، و اشتغلوا باجلها اذااشتغل الناس بعاجلها…»
ترجمه: «اولیاء خدا و شیفتگان الهی در پرتو قرب به حق، به این دیدگاه ژرف رسیده‏اند که حقیقت دنیا را می‏نگرند و آینده آن را محور عمل قرار می‏دهند، در صورتی که چشمهای ظاهربین دنیاپرستان، فریفته زرق و برق آن است».
زیبائیها و شیرینی‏ها، ظاهری دارند و باطنی، نیروی «چشائی» و «بینائی» انسان، از ظاهر آنها احساسی ملایم و خوش دارند، اما باطن آنها که خاصیت «نیروبخش» و «انرژی‏زا» ست به حواس نمی‏آید، یعنی ما از درک و احساس آن غافلیم.
بیشتر مردم غذا را به خاطر طعم آن می‏خورند، ولی عاقلان، هدفشان را از آن به دست آوردن نیرو و تامین انرژی لازم است و طعم ظاهری را ملاک نمی‏دانند. این دیدگاه عالی، در پرتو شناخت صحیح از هستی پدید می‏آید.
از علی آموز … سلسله درسهای شناخت دین - مدرسه مکاتباتی نهج البلاغه

امام صادق علیه السلامـ در بیان نصایح لقمان علیه السلام به پسرش ـ: ای پسرم! با دانشمندان همشین باش و با زانو زدنت ، جایشان را تنگ کن ؛ ولی با آنان به مجادله نپرداز ، که در این صورت ، تو را از حضور باز می دارند.
عرائس المجالسـ به نقل از سفیان ثوری ـ: لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! با دانشمندان همنشینی کن و وقتی که به تو اعتنا نمی کنند، در سؤال کردن، با آنان ملاطفت و مهربانی کن و آنان را به ناتوانی [در پاسخ دادن] وادار نکن ، که در این صورت ، تو را خسته می کنند» .
حکمت نامه لقمان - محمد محمدی ری شهری

البدایة والنهایةـ به نقل از سَریّ بن یحیی ـ: لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! حکمت، بینوایان را در جایگاه های پادشاهان می نشانَد» .
روضة الواعظین:لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! با دانشمندان ، همنشین باش و با زانو زدن در میان آنها ، جایشان را تنگ کن؛ زیرا خداوند عز و جل با نور حکمت ، دل ها را زنده می کند ، چنان که زمین را با باران فراوانِ آسمان ، حیات می بخشد» .
تنبیه الخواطرـ درباره آنچه لقمان علیه السلام به پسرش گفت ـ: صیقل و روشنیِ دل ها ، با شنیدن حکمت است و تشنگیِ آن ، با ملامت و سستی است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! در مجالس دانشمندان حضور داشته باش، و سخنان حکیمان را بشنو؛ زیرا خداوند دلِ مرده را با نور حکمت ، زنده می کند ؛ چنان که زمینِ مرده را با آب باران حیات می بخشد» .
أعلام الدین:لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! همراه دانشمندان باش و به آنان نزدیک شو و همنشینشان باش و آنان را در خانه هایشان دیدار کن ؛ شاید به آنان مشابهت پیدا کنی و از آنان به شمار آیی . و با صالحانشان بنشین ؛ چه بسا رحمت خداوند به آنان برسد و تو نیز در میانشان باشی ، هر چند که بدکار بوده باشی» .
إرشاد القلوبـ از سفارش لقمان علیه السلام به پسرش ـ: هر کس با دانشمندان همنشینی کند ، بهره مند می گردد.
تنبیه الخواطر :لقمان گفت : «به راستی که اگر حکیم تو را بزند و رنجیده شوی، بهتر از این است که نادان تو را با روغن خوش بو بمالد» .

برای رسیدن به رشد فکری و بهره ‏برداری از آثار پربار آن می‏بایست پایگاهها و زمینه‏ های آن را شناخت و آنگاه به کار بست، این چنین چیزی نیست که فردی یک باره و بی‏ مقدمه به این مقام رفیع نائل آید، انسانهای رشید و صاحب اندیشه در پرتو علل و عواملی بدین قله بلند رسیده‏ اند و البته هر کس که در سر هوای چنین مرتبتی دارد باید این راه را طی کند. لذا در این درس بخشی ازاین علل مورد بررسی قرار می‏گیرد.
قسمتی از این علل و عوامل جنبه‏  های معنوی و روحی دارد و در رابطه با قوس صعودی و نزولی روح آدمی است و از آنجا که روح انسانی خود جهان ناشناخته و اسراآمیزی است، «هزار نکته‏ ی باریکتر ز مو» در رشد و ترقی آن مطرح است.
قسمت دیگر، تلاشها و مراقبتهای عقلی و فکری و ایجاد زمینه‏های مناسب برای رشد و تعالی است. در واقع کسی که اهل تحقیق و بررسی است و در راه رسیدنبه حق و عدل خستگی احساس نکرده و از تلاش باز نمی‏ایستد، این خود زمینه را برای ایجاد رشد فکری و وسعت بینش و برخورداری از موهبت عظیم زایائی و شکوفایی اندیشه فراهم می‏ سازد، تا آن کس که در گوشه‏ای بخزد و درها را به روی خود ببندد و از بررسی و ارزیابی درست و دقیق خود را محروم سازد که چنین فردی با دست خود، گوهر عقل و فکر را به رکود و خمود کشانده و نه تنها رشد و شکوفایی ندارد بلکه روزا روز رو به افول و پوسیدگی می‏رود.
و سه دیگر، تکنیک ویژه و برنامه ریزی هایی است که می‏تواند آمادگیها و مراقبتها را شکل داده و به بار بنشاند، مثلا بررسی و تحقیق و نیز تلاش و فعالیت اگر برمبنای صحیح و معقولی نباشد جز خستگی و رنج محصولی نخواهد داشت.
از علی آموز … سلسله درسهای شناخت دین - مدرسه مکاتباتی نهج البلاغه