علم زدگی
البته یک فرضیه و نظریه دیگری قبل از این نظریه وجود داشت که می‏شود
گفت دیگر امروز در کشورهای پیشرفته طرفداری ندارد ، ولیدر کشورهای‏ دنباله‏ رو

که تازه به آن رسیده‏ اند ، طرفدارانی دارد و آن ، فکری است که‏
از بیکن و امثال بیکن شروع شد که گفتند چاره همه دردهای بشر علم است .
یک مدرسه بسازید ، یک زندان را خراب کنید . بشر همینقدر که به علم و
آگاهی رسید همه دردهایش چاره شده است . دردهای بشر چیست ؟ جهل است ،
ضعف و عجز در برابر طبیعت است ، بیماری ، فقر ، دلهره و اضطراب است‏
، ظلم انسان به انسان است ، آزمندی و حرص خود است . اینها دردهای‏
انسان است و علم چاره همه دردهای انسان است . شک نیست که در این‏
فرضیه قسمتی از حقیقت بود . علم ، درد جهل را چاره می‏کند ، درد عجز و
ضعف و زبونی در مقابل طبیعت را چاره می‏کند ، درد فقر را تا آنجا که‏
مربوط به طبیعت است چاره می‏کند . در این قسمتها حق و حقیقت بود اما
همه دردهای انسان که در این قسمتها و در رابطه انسان با طبیعت مشخص‏
نمی‏شود . اینها بیشتر مربوط به رابطه انسان با طبیعت است . دردهای ناشی‏
از رابطه انسان با انسان مثل ظلم و ستم و آزمندی ، و دردی که ناشی از
طبیعت ذاتی خود انسان است ، یعنی احساس تنهائی ، دلهره و اضطراب را
کهعلم نتوانست چاره بکند . بنابراین این فرضیه که علم درمان کننده همه‏
دردهای انسان است ، در آن کشورها منسوخ است ، در کشورهائی که پیرو
می‏باشند ، هنوز هستند افرادی که واقعا خیال می‏کنند که همه دردها را علم‏
می‏تواند چاره کند . اشتباه نشود غرض نفی کردن علم نیست . همانطور که‏
گفتم قسمتیو بلکه نیمی از دردهای انسان جز با علم با چیز دیگری چاره‏
نمی‏شود ولی انسان دردهای دیگری هم دارد که همان دردهای انسانی او است‏
یعنی دردهائی که مربوط به ابعاد انسانی انسان است ، مربوط به مرحله‏
تکامل معنوی انسان است نه تکامل ابزاری یا تکامل اداری . اینجا است که‏
علم قاصر است و دانشمندان به اینجا که می‏رسند می‏گویند علم بی‏طرف است ،
علم بی‏تفاوت است ، علم برای انسان ارزش وسیله‏ای دارد ، علم برای انسان‏
هدف نمی‏سازد ، علم هدفهای انسان را بالا نمی‏برد ، علم به انسان جهت‏
نمی‏دهد ، بلکه انسان در جهتی که در زندگی انتخاب کرده است از نیروی علم‏
استفاده می‏کند .
امروز ما می‏بینیم بیشتر دردهائی که انسان از ناحیه انسان دارد ، از
ناحیه انسانهای عالم دارد نه از ناحیه انسانهای جاهل . آیا در رابطه‏
استعمارگر و استعمار زده در دنیای امروز در چند قرن اخیر جاهلها بوده‏اند
که جاهلها را استعمار و استثمار کرده‏اند ؟ یا جاهلها بوده‏اند که عالمها
را استثمار کرده‏اند ؟ و یا عالمها بوده‏اند که مردم دیگر ، جاهل و غیر
جاهل را استعمار و استثمار کرده‏اند . پس این فرضیه که علم و فرهنگ تنها
به عنوان علم و فرهنگ یعنی آنچه که انسان را به جهان آگاه می‏کند (
مقصودم از فرهنگ تا این حد است ) و جهان را به انسان
می‏شناساند و به عبارت دیگر ” شناخت ” چاره کننده همه دردهای انسان‏
است ، درست نیست . شناخت امری است ضروری و لازم و چیز دیگری جای آن‏
را نمی‏گیرد ، ولی اشتباه نشود تنها شناخت کافی نیست که همه دردهای بشر
را درمان کند .
تکامل اجتماعی انسان - مرتضی مطهری