بدبینی و یأس نسبت به سرنوشت بشر و آینده بشریت
بعضی راجع به آینده به تردید می‏نگرند که اساسا آیا بشر آینده‏ای دارد یا
آینده‏ای ندارد ؟ یعنی در اینکه فنا و نیستی جامعه بشریت را به دست خود
بشر تهدید می‏کند سخت در تردیدند . در جامعه‏های غربی و در میان روشنفکران‏
و دانشمندان غربی این تردید زیاد به چشم می‏خورد . گروههایی دیگر از
این هم بالاتر . یعنی به تردید نمی نگرند ، بلکه نسبت به آینده بشریت‏
مأیوسند و نسبت به سرشت انسان [ و به قول آنها ] سرشت غیر قابل اصلاح‏
انسان به نهایت درجه بدبین هستند . اینها معتقدند که سرشت انسان همان‏
سرشت حیوانیت ، شهوت پرستی ، خودخواهی ، خودگرایی ، فریب ، دغل ،
دروغ ، ظلم و ستم و از این قبیل چیزهاست و از اولی که دنیای انسان و
زندگی اجتماعی انسان برقرار شده است این صحنه زندگی اجتماعی ، صحنه شر و
فساد انسان بوده است ، چهدر دوره توحش انسان و چه در دوره تمدن انسان . اینها معتقدند که تمدن و
فرهنگ ، ماهیت و طبیعت انسان را تغییر نداده و هیچ چیزی نتوانسته است‏
سرشت پلید این موجود به نام انسان را عوض کند ، منتها فرق انسان وحشی‏
بدوی ابتدائی با انسان متمدن با فرهنگ امروزی در هدفها و مقصدها نیست‏
بلکه فقط و فقط در نحوه کار است ، در روش است ، در صورت و شکل است .
انسان بدوی بهحکم بدوی بودن و مجهز نبودن به فرهنگ و تمدن ، جنایتهای‏
خودش را صریحتر و بی‏پرده انجام می‏داد ولی بشر متمدن با فرهنگ امروز
همان جنایتها را در زیر لفافه‏ها و سترها و روپوشهای طلائی ، زیر عنوان‏
شیکترین کلمات و مدرنترین الفاظ و اصطلاحات انجام می‏دهد در حالی که‏
مطلب همانست ، در ماهیت آنچه انسان وحشی می‏کرده و آنچه انسان متمدن‏
می‏کند ، تفاوتی نیست ، در صورت و شکل آنها تفاوت است . نتیجه چیست ؟
می‏گویند نتیجه یأس و ناامیدی است . چاره چیست ؟ راهش چیست ؟ می‏گویند
انتحار دسته جمعی ، خودکشی . خوشبختانه در میان ما این فکرها کم است ،
اگر نبود که من اصلا اسمش را هم نمی‏بردم ولی چون به مقدار کم هست و
می‏دانم بالخصوص در میان طبقه دانشجو این فکرها کم و بیش ممکن است وجود
داشته باشد و در لابلای کتابهائی که مطالعه کرده‏ام آمده است لذا به آن‏
اشاره می‏کنم .
عجیب این است که می‏گویند : انسانی که به بلوغ فرهنگی رسیده است باید
خودکشی کند ، چرا ؟ زیرا بعد از اینکه فهمید طبیعت انسانی لاعلاج است حق‏
دارد خودش را بکشد و حق دارد دیگران را هم
به خودکشی تشویق کند ، منطق ” صادق هدایت ” . این فکر در دنیای اروپا
به شکلهای مختلف رایج است ، و آمار نشان می‏دهد که علیرغم اینهمه رفاهی‏
که در دنیای متمدن وجود دارد ، آمار خودکشیها روز بروز بالا می‏رود و
آمارهای اینها را در همین روزنامه‏ها و مجلات خودمان احیانا می‏بینیم که هر
سال از سال قبل بیشتر بالا رفته است . خود این هیپی گری ، یک پدیده‏
اجتماعی است . این خودش یکنوع عکسالعمل و بیزاری جویی از تمدن است و
به این معنی است که تمدن نتوانسته کاری برای انسان انجام بدهد یعنی‏
نتوانسته است انسان را تغییر بدهد ، انسان را عوض کند . این هیپی گری‏
دنیای غرب را با هیپی گریهای بین خودمان که همه چیزمان تقلیدی است حتی‏
سر زانوها را وصله کردن ، مقایسه نکنید . در این ، فکری نیست . ولی آنها
که در آنجا این فکر را به وجود آورده‏اند در واقع فلسفه‏ای دارند ، فلسفه‏
بیزاری و اظهار تنفر از تمدن که این تمدن نتوانسته است درباره انسان‏
کاری بکند ، و این گره ، باز شدنی و این مشکل ، حل شدنی نیست . لابد
گزارشهایی را که درباره پناه بردن به مواد مخدر و احیانا از یونسکو و از
جاهای دیگر است و در بعضی از مقالات بسیار مفید برخی از دانشمندان‏
خودمان ، اساتید محترم دانشگاه آمده است خوانده‏اید . پناه بردن به مواد
مخدر در آن کشورها ، از همین فکر یأس و ناامیدی و بدبینی به آینده‏
بشریت است .
آنوقتی که بشر برسد به این مرحله که ببیند چاره پذیر نیست ، هیچکدام‏
از اصلاح و انقلاب ، نتوانسته است انسان را عوض بکند و وقتی که خوب فکر
می‏کند ، می‏بیند هر چه که رژیمها و سیستمهایحکومتی ، رژیمهای اقتصادی و غیر اقتصادی عوض شده است ، فقط شکل عوض‏
شده ، معنا و روح و باطن تغییر نکرده ، می‏گوید پس دیگر اساسا رهایش‏
کنیم . این یک فرضیه و یک نظریه است .
تکامل اجتماعی انسان - مرتضی مطهری