أمَّنْ یجِیبُ المُضطَرَّ إذَا دَعَاهُ وَیکشِفُ السُّوءَ وَیجْعَلُکمْ خُلَفَاءَ الأرْضِ أإلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا مَا تَذَکرُونَ

بلکه آیا (معبودان شما بهترند یا) کسی که درمانده را، به هنگامی که او را می خواند، اجابت می کند، و (گرفتاری) بد را برطرف می سازد، و شما را جانشینان (خود یا گذشتگان در) زمین قرار می دهد؛ آیا معبودی با خداست؟! چه اندک متذکر می شوید. (سوره نمل، آیه 62)

 نکته ها و اشاره ها

1.هرگاه تمام درها و اسباب جهان به روی انسان بسته شود و از هر نظر درمانده گردد، تنها کسی که می تواند مشکلات را برطرف سازد و نور امید را در دل ها بتاباند و دعای انسان های گرفتار را مستجاب کند، ذات پاک خداست.
رحم آر بر دلِ من کز مهر روی خوبت شد شخص ناتوانم باریک چون هلالی
(حافظ)
2.در برخی احادیث از امام باقر و امام صادق علیهما السلام روایت شده که مقصود از مُضطرّ در این آیه قائم آل محمد صلی الله علیه و آله است که خدا دعای او را مستجاب و مشکلات او را برطرف می سازد و او را خلیفه ی زمین می گرداند.
البتّه این گونه احادیث مصداق روشن مضطرّ را بیان می کند و گرنه مفهوم آیه شامل هر فرد مُضطرّ که دعا کند، می شود.

 آموزه ها و پیام ها

1.هنگام برآورده شدن دعاها و رفع مشکلات، نشانه های خدا را ببینید.
2.یکی از سرچشمه های شرک غفلت و پند ناآموزی است.

منبع: تفسیر قرآن مهر، جلد پانزدهم، صفحه 220

 الف) سلامت زندگی فردی:
اخلاق در سطح فردی به انسان هماهنگی و آرامش درون می‌بخشد؛ به ما می‌آموزد بهترین شیوه سالم زیستن چیست؟ به ما رذیلت‌ها را می‌شناساند و راه دوری از آنها را نیز نشان می‌دهد؛ فضایل را معرفی نموده و راه به دست آوردن آنها را معین می‌سازد .

ب) سلامت زندگی اجتماعی:
اخلاق امکان زیست بهتر فرد را در جامعه فراهم می‌آورد که برای زندگی سالم در جامعه و داشتن مناسبات درست با دیگران چه باید کرد؟ اخلاق خویشاوندی، اخلاق همسایگی، اخلاق شهروندی، اخلاق رانندگی، اخلاق کسب و تجارت و سایر حوزه‌های اجتماعی که پایبندی به آنها باعث بهبود روابط اجتماعی و بهداشت عمومی می‌شود.

ج) شکوفایی استعدادهای الهی انسان:
این سطح که عالی‌ترین سطح اخلاق است و دو سطح قبلی مقدمه این سطح به شمار می‌روند،‌فرد می‌آموزد تا چگونه استعدادهای خود را شکوفا سازد و از چه راهی برای رسیدن به کمالات نهاییِ خویش اقدام کند؟
دستور اخلاقی اسلام در اغلب مواقع، گذشت و چشم‌پوشی از خطای دیگران است.
در نتیجه عفو و گذشت، نردبانِ عزّت و سرافرازی و بهترین روشِ تعامل در عرصه‌های اجتماعی، به خصوص در زندگی امروزی شهری است.

 برادران چهار قسمند:

1- برادرى كه نافع براى تو و خودش هست.
2- برادرى كه براى تو سودمند است.
3- برادرى كه برايت زيان دارد.
4- برادرى كه نه براى تو و نه خودش سود دارد.

تقاضا كردند توضيح بدهد.فرمود برادرى كه براى خود و تو نافع است برادرى است كه با برادرى طالب دوام عمر برادر خويش است نه جوياى مرگ او، چنين برادرى مفيد براى تو و خود اوست، زيرا وقتى برادرى تكميل شود زندگى به هر دو خوش ميگذرد

اما وقتى برادرى در آرزوى كم و كاستى يك ديگر باشند براى هر دو زيان دارد. برادرى كه بر تو سودمند است آن برادرى است كه خود را از طمع خارج‏ نموده و بصورت علاقه و ميل درآمده است او بواسطه طمع به امور مالى برادرى را بر قرار نكرده، چنين برادرى تمام قدرت و نيروى خود را به تو ارزانى داشته

برادرى كه بر ضرر تو است برادرى است كه انتظار بدبختى تو را دارد و دشمنى خود را پنهان ميكند و بين مردم در مورد تو دروغ ميگويد و با ديده حسد به تو مينگرد.
خدا او را لعنت كند.

اما برادرى كه نه به نفع تو و خويش است برادرى است كه احمق كامل است. خدا او را از رحمت خود دور كند. او را ميتوانى بدين وسيله بشناسى كه پيوسته خود را بر تو مقدم ميدارد و از روى حرص و علاقه تمام آنچه دارى از تو ميخواهد.

بحارالانوار جلد 17 ( جلد 2 صفحه 111 )

 ربِّ هَبْ لِی حُکمًا وَأَلْحِقْنِی بِالصلِحِینَ* وَاجْعَل لِّی لِسَانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ* وَاجْعَلْنِی مِن وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِیمِ*

پروردگارا! به من حکم (نبوّت و حکمت) ببخش، و مرا به شایستگان ملحق نما؛* و برای من در (امت های) پسین زبان راستین (و آوازه ای نیک) قرار ده؛* و مرا از وارثان بوستان پر نعمت (بهشت) قرار ده؛*

 نکته ها و اشاره ها

1.واژه های «حُکم» و «حکمت» از یک ریشه اند اما حکم مفهومی برتر دارد؛ یعنی آگاهی همراه با آمادگی برای اجرا؛ به تعبیر دیگر، قدرت بر داوری صحیح که خالی از هواپرستی و خطا باشد؛ یعنی ابراهیم علیه السلام شناخت عمیق و صحیح همراه با حاکمیت تقاضا می کرد، که زیربنای هر برنامه ی صحیح است.
2.چرا ابراهیم علیه السلام با آن که پیامبری حکیم و شایسته بود بازهم از خدا درخواست حکم و ملحق شدن به شایستگان را می کند؟
پاسخ آن است که حکمت و شایستگی دارای مراتبی است که ابراهیم برخی مراتب آن را داشت، ولی درجات عالی آن را از خدا تقاضا می کرد؛ یعنی می خواست به مرتبه ی عالی حکمت نظری و عملی برسد و از این کمالات نلغزد؛ همان طور که مسلمانان هر روز بارها از خدا تقاضای راه مستقیم و دوام آن را می کنند، با آن که در این راه قرار دارند.
البته این احتمال نیز هست که این تعبیر ابراهیم علیه السلام نوعی تواضع بوده باشد که از خدا خواست او را به شایستگان ملحق سازد.

 آموزه ها و پیام ها

1.در دعا جامع نگر باشید و به فکر حال، آینده و آخرت خود باشید.
2.به دنبال حکمت و شایسته کاران باشید.
3.نام نیک سرمایه ی آینده ی شما و آیندگان است.
4.به فکر آخرت خود و خانواده تان باشید و از شرمساری رستاخیز بهراسید.

سوره شعراء، آیه 85-83

منبع: تفسیر قرآن مهر، جلد پانزدهم، صفحه 76

امام علی ابن موسی الرضا(علیه السلام) می فرماید:
إعْمَلْ لِدُنْیاکَ کَأنَکَ تعِیشُ أَبَدَاً وإِعْمَلْ لآِ خِرَتِکَ کَأَنَّک تَمُوتُ غَدَاً(1)

برای دنیا آنچنان کار کن که گویا تا ابد زنده ای و برای آخرت آنچنان کار کن که گویا فردا خواهی مرد!

شرح کوتاه
حدیث فوق چگونگی مواجهه اسلام را با مسائل مربوط به زندگی مادی و معنوی روشن می سازد. یک مسلمان مثبت و وظیفه شناس نسبت به مسائل زندگی مادی باید آنچنان محکم کاری و انضباط را رعایت کند که یا همیشه در این جهان می ماند، و بهاین ترتیب اهمال کاری های ریا کارانه مدعیان زهد را مردود شناخته است.
و نسبت به مسائل معنوی و آمادگی های لازم برای زندگی باید آن قدر حساس و روشن باشد که اگر فردا از این جهان چشم بپوشد، کمبودی نداشته باشد، با آب توبه واقعی دامن خود را از گناه شسته و حقوق مردم را همگی ادا کرده و هیچ نقطه تاریکی در زندگی نداشته باشیم.

1. وسایل الشیعه، (طبق نقل اقوال الائمه، جلد 2، صفحه 277).

یکصد و پنجاه درس زندگی - آیت الله ناصرمکارم شیرازی