بدیهی است که ارتباط دائمی و عمیق با خدای عزیز و مهربان، تحولی عظیم در جسم و جان پدید می‏آورد و آتش عشق و محبت را در درون می‏ افروزد و حالت تسلیم و تعبد را نسبت به معشوق، در دل ایجاد می‏کند و به بیانی دیگر، «انسان خاکی»، «الهی و ملکوتی» گردیده و از حضیض پستی و حقارت به آسمان کرامت پرواز می‏نماید.
امواج خروشان دریای عشق و ایمان که به هیجان آمد همواره از کرانه‏ ی ساحل وجود آدمی سرریز کرده و به صورت «چهره بر خاک ساییدن» و «قیام» و «رکوع» نمود می‏کند:
در واقع، عبادت از سه دیدگاه مورد توجه است:
الف: پیکره‏ ی ظاهری آن که همان قیام و قعود و ذکر و دعاست که از نظر فقهی، و صحت و بطلان ارزیابی می‏گردد.
ب: حالت روحی و ارتباطات باطنی مخلوق با خالق، که از جنبه‏ی وجد و سرور معنوی و عرفانی در حوزه‏ی عارفان و اهل دل مطرح است.
وجد و سرور و خضوع و خشوع در عبادت از مهمترین نکاتی است که شارع مقدس اسلام روی آن تکیه کرده است و اولیاء الهی همواره در صدد ایجاد و استمرار آنند همانگونه که امام علیه‏السلام در خطبه‏ ی همام به این مطلب اشاره کرده‏ اند: و خشوعا فی عباده.
یعنی عبادت همراه با خشوع مطلوب و متعین است.
و در چنین عبادیت آدمی را شبیه به فرشتگان می‏سازد آنجا که می‏فرماید:
«و تشبهوا بملائکته المطیفین بعرشه یحرزون الارباح فی متجر عبادته».
اینان به فرشتگانی که در سایه عرش الهی طواف می‏کنند می‏مانند که به سودهای کلانی در تجارتخانه عبادت او دست می‏یابند.
ج: حرکت در میدان جاذبه‏ی الهی، کشش به سوی محور هستی یعنی آفریدگار جهان، و به اصطلاح اهل معنی «فناء فی الله»:
رشته‏ یی برگردنم افکنده دوست
می‏کشد هر جا که خاطرخواه اوست‏
یعنی عارف بالله و پرستشگر راستین تنها در مسجد و یا اطاق خلوت عبادت نمی‏کند و فقط در محراب، به یاد خدا نیست بلکه همیشه خدایی است ولو در مسجد نباشد و در همه حال یاد خداست و خدا فرمانده مطلق وجود اوست، لذا وقتی علی علیه‏السلام در رکوع نماز، انگشتری خویش به سائل می‏دهد در طریق جاذبه‏ی الهی و دستورربانی است، صدای فقیر در فضای جذبه ‏ی «سیر الی الله» طنین ‏انداز است و دستور بخشش انگشتری هم از مرکز پیام الهی در می‏رسد و در مجموع او با یک مرکز در تماس است و هر پیامی که از آنجا به گوش جان برسد پذیرا و مجری است.

از علی آموز … سلسله درسهای شناخت دین - مدرسه مکاتباتی نهج البلاغه

علی (ع) موقع نماز در برابر وجود مطلق و ازلیّت با دل پاک و توجّه تامّ می‌ایستاد و به راز و نیاز مشغول می‌شد. عبادت و پرستش او مانند اشخاص عادی نبود. خود آن حضرت فرماید:
«عده‌ای از مردم به امید نعمت بهشت خدا را عبادت می‌کنند و این عمل تاجران است. برخی هم از ترس عقوبت دوزخ او را پرستش می‌کنند و این عبادت بردگان است و گروهی نیز خدا را برای ادای شکر عبادت می‌کنند و این عبادت آزادگان است». بعد می‌فرماید:
«الهی ما عبدتک طمعاً للجنة و لا خوفاً من النار بل وجدتک مستحقاً للعبادة؛ خدایا! من تو را به طمع بهشت و یا ترس از جهنم عبادت نمی‌کنم، بلکه تو را مستحق و سزاوار پرستش یافتم».
بنا به قاعده‌ی روانشناسی هر فردی حتی هر جنبنده‌ای روی اصل حب ذات همیشه در فکر دفع ضرر و جلب منفعت است. تنها علی (ع) بود که بدون جلب نفع(بهشت) و دفع ضرر (دوزخ) صرفاً عبادت را به خاطر خداوند به جا می‌آورد.
علی (ع) به مرحله‌ی نهایی یقین رسیده بود؛ یقینی که بالاتر از آن را نمی‌توان پیدا نمود.
علی (ع) می‌فرمود:
«لو کشف الغطا ما ازددت یقینا؛ اگر پرده برداشته شود یقین علی به اندازه‌ی خردلی زیاد نمی‌شود».
علی (ع) خود را مانند موجی در اقیانوس حقیقت مستغرق ساخته بود. فکر و ذکر و حرکات و سکنات او همه از حقیقت خواهی وی حکایت می‌کرد.
علی (ع) در تزکیه و تهذیب نفس و سیر مراتب کمالی وجود بی نظیر بود. لوح ضمیرش چون جام جهان نما بود. او به هر چه نگاه می‌کرد خدا را می‌دید؛ چنانکه فرمود:
«ما رایت شیئاً الا رأیت الله قبله و معه و بعده؛ چیزی را ندیدم مگر اینکه خدا را قبل از آن و با آن و بعد از آن مشاهده کردم».
علی (ع) می‌فرمود: «لم اعبد ربالم اره؛ عبادت نکردم به خدایی که او را ندیده باشم».
پرسیدند: «یا علی! چگونه خدا را می‌توان دید؟» فرمود: «با چشم حقیقت خواهی و اخلاص، نه با دیده‌ی ظاهری».
علی (ع) در مقابل عظمت خدا و مبدأ هستی خود را ملزم به خضوع و خشوع می‌دید. مناجاتهای او با شیواترین کلمات این معنیرا می‌رساند.
دعای کمیل که آن حضرت به یکی از اصحاب خود (کمیل بن زیاد) تعلیم فرمود، یکی از شاهکارهای روح بلند و ایمان قوی و یقین ثابت علی (ع) است که از ملکوت اعلی و جهان نامرئی صورت گرفته و آن معانی عالی و بدیع در قالب الفاظی شیوا و عباراتی کاملاً رسا ریخته شده است.
گاهی در برابر رحمت واسعه‌ی معشوق حقیقی سر تاپا امید گشته و زمانی قدرت و جبروت حق چنان بیم و هراسی در دل او افکنده است که بی اختیار به حالت تذلّل و خشوع افتاده است.
سوز و گداز، بیم و امید، توجه و خلوص، وعده و وعید، زیبایی الفاظ و رسایی عبارات که در این دعا به کار رفته است، پرده‌های فراوانی را که میان حق و خلق است برطرف می‌کند.
این مناجات دل آدمی را می‌رباید و آفریدگار را در نظر انسان حاضر و ناظر قرار می‌دهد و شخص را بیدل و از خود بی خبر کرده و او را شیدا و شیفته و مجذوب و آشفته می‌سازد.
دعای صباح و سایر مناجات آن حضرت نیز در نوبه‌ی خود مراتب خضوع و خشوع وی را در برابر جلال و شکوه خداوندی آشکار می‌سازد. برای مثال مناجات زیر که منسوب به آن حضرت است نوشته می‌شود:
لک الحمد یا ذاالجود و المجد و العلی
تبارکت تعطی من تشأ و تمنع
الهی و خلاقی و حرزی و موئلی
الیک لدی الاعسار و الیسر افزع
الهی لئن جلت وجمت خطیتی
فعفوک عن ذنبی اجل و اوسع
الهی‌تری حالی و فقری و فاقتی
وانت مناجاتی الخفیة تسمع
الهی اذا لم تعف عن غیر محسن
فمن لمسئ بالهوی یتمتع .

ایمان و عبادت علی ( علیه السلام ) - روزنامه جمهوری اسلامی

امام حسین(علیه السلام) فرمود:
مَنْ حَاوَلَ أَمْراً بِمَعْصِیَةِ اللهِ کانَ أَفْوَتُ لِما یَرجُوا وَ اَسْرَعُ لِما یَحْذِرُ(1)
ترجمه
آن کس که انجام کاری را از طریق عصیان پروردگار بطلبد، آنچه را که امید دارد، زودتر از دست می دهد; و از آنچه می ترسد زودتر در آن واقع می شود!

شرح کوتاه
بعضی چنین می پندارند که اگر از وسایل نامشروع برای رسیدن به اهدافشان بهره بگیرند، زودتر به مراد می رسند، در حالی که حدیث فوق می گوید، مراد خود را زودتر از دست می دهند و در چاله هایی که از آن وحشت دارند زودتر می افتند، فی المثل از تحصیل ثروت نامشروع آرامش می طلبد در حالی که قبل از هر چیز در شعاع آن - آرامش را از دست می دهد، و گرفتار پریشانی ها و اضطراب هایی که از آن وحشت داشت، می شود.

1. از کتاب تحف العقول، صفحه 977.


یکصد و پنجاه درس زندگی - آیت الله ناصرمکارم شیرازی

حيات عقلي داراي نشانه و نيز مراتبي است: نشانه حيات عقلي، انزجار از هر گناه و پرهيز از انجام دادن آن است. در بيان قرآن عموماً و در لسان رواياتِ معصومان(عليهم‌السلام) خصوصاً، گناه جيفه يا همان لاشه مردار خوانده شده است. اين تعبير گرچه به الفاظ و هيئت‏هاي گونه‏گون بيان شده باشد، در معني به حقيقت واحد باز مي‏گردند كه حقيقت گناه همان مردار بدبو است.

انسان گاهي به علم حصولي، مفاهيم عقلي را درمي‏يابد و با قوت گرفتن نَفْسش حقيقت عقلي آن مفهوم را با علم حضوري ادراك مي‏كند. اين معني در مسير حيات عقلاني و تطورات نفساني انسان نيز مشاهده مي‏شود. آن كه حيات عقلاني قوي‏تري دارد، مردار بودن و تعفّن گناه را آشكارا درمي‏يابد و چهره عفن معصيت را مي‏بيند.

آن كه حائز مراتب پايين‏ تري از حيات عقلاني است، چهره كريه و حقيقت منزجر كننده معصيت را به شكل كامل درنمي‏يابد؛ اما بوي نامطبوع و آزار دهنده آن مردار متعفن به مشام جانش مي‏ خورد.

احراز حدّاقل مراحل حيات عقلي به اين است كه آدم به جايي برسد كه وقتي مي‏ خواهد گناه كند يا هر امر ناشايستي را انجام دهد، بوي نامطبوع و عفن گناه را حسّ كند و از حريم تباهي بگريزد.

حيات از اوصافي است كه انسان بدان وصف مي‏شود و زماني مي ‏توان به حقيقت حيات در زندگي انساني راه يافت كه قبل از آن به تعريف و شناخت صحيحي از انسان برسيم.

بسياري از انديشوران، انسان را در مقام تعريف به «حيوان ناطق» شناخته‏اند؛ اما تعريف انسان در فرهنگ قرآن بياني متفاوت دارد: ديگران انسان را يا زنده‏اي شناخته‏اند كه سخن مي‏گويد يا موجود جانداري كه كليات را ادراك مي‏كند؛ ولي قرآن انسان را «حي متأله» مي‏شناسد و مي‏شناساند نه حيوان ناطق.

در نگاه وحي، انسان آن موجود زنده‏اي است كه متألهانه به سر مي‏برد و حيات و زندگي او در تألّهش خلاصه مي‏شود و تألّه يعني اينكه انسان در عقايد، اخلاق، فقه، حقوق و ساير شئون خود موحّدانه بينديشد و موحدانه عمل كند، پس شخص غير متأله زنده نيست و از حقيقت حيات انساني بهره ندارد.

بر پايه (لِيُنذِرَ مَن كانَ حَيًّا ويَحِقَّ القَولُ عَلَي‏الكفِرين)( يس، آيه 70).قرآن تنها در انسان‏هاي زنده اثر مي‏كند، وگرنه كافران كه مرده‏اند مشمول قهر خداوندند. كافران از آنجا كه فاقد تألّه‏اند، از قرآن بهره ندارند، در نتيجه حيات انساني نيز ندارند.

امام مهدي (عج) موجود موعودصفحه 38