مراسم معنوى و عرفانى روز عرفه در نهم ذى الحجه در وادى عرفات از جمله كانونهاى حیاتبخش دنیاى اسلام است . در این مراسم، دلدادگان وادى عشق براى انجام فرمان حضرت حق از اول ظهر روز عرفه تا غروب شرعى در آن صحراى پر رمز و راز توقف نموده و با شناخت زوایایى از عظمت حق، از عشق حضور در محضر یار سرمست مىشوند و قدرت لازم را براى ادامه راه انبیاء و اولیاء الهى به دست مىآورند . دعاها و اعمال بیداردلان خداجوى در وادى عشق و عرفان، منبع توانایى و قدرت است كه نیروى فوق العادهاى براى مسلمانان اعطا مىكند تا در اجراى حاكمیت اللَّه در تمامى صحنه هاى زندگى تلاش نمایند .

 وقوف در عرفات و اعمال آن اگر به درستى و با توجه به حقیقت آن انجام شود، سه شناخت حیاتى را همزمان بدست مى دهد:

1 - شناخت خود؛ 2- شناخت خداوند؛ 3 - شناخت همدیگر .

عرفات پایگاه اندیشه و تفكر است و توقف در این مكان و در نیمروز عرفه تا شامگاه، مهمترین ارمغان را براى آدمى به همراه دارد و آن نگرشى تفكرآمیز به افق گذشته زندگى مى باشد . اجتماع روز عرفه در عرفات گویاترین جلوه مبارزه با شیطان و نمایش عشق و حُبّ و اخلاص و بندگى است . به همین جهت براى رسیدن به اهداف عالى مراسم عرفه باید انسان خود را براى خداى خویش خالص گرداند و از تنگناى عالم مادّى بیرون آمده و با سالكان حقیقت طلب سنخیت پیدا كند . همانگونه كه امام صادق علیه السلام به حاجى عازم كعبه سفارش مىكند كه: «اِذ اَرَدْتَ الْحَجَّ فَجَرِّدْ قَلْبَكَ للَّه تَعالى مِنْ كُلِّ شاغِلٍ وَحِجابِ كُلِّ حاجِبٍ وَفَوِّضْ اُمُورَكَ كُلَّها اِلى خالِقِكَ وَدَعِ الدُّنْیا وَالرَّاحَةَ وَالْخَلْقَ؛

هنگامى كه قصد مىكنى اعمال حج بجاى آورى، قلب خود را به خاطر خداوند تعالى از هر مشغول كنندهاى خالى گردان و دل خود را از هر مانع و حجابى آزاد نموده و تمام كارهایت را به آفریدگارت سپرده و دنیا و آسایش طلبى و مردم را رها كن . »

امام سجاد علیه السلام در چهل و هفتمین دعاى صحیفه سجادیه بعد از شكر و سپاس و ثنا به پیشگاه حضرت بارى تعالى و بعد از تنزیه و تقدیس خداوند متعال، بر پیامبر و آل آن حضرت درود فرستاده و بر ضرورت وجود نبى و امام براى هدایت افراد بشر و اجراى قوانین الهى تاكید مىكند . آنگاه در مورد عظمت روز مقدس عرفه مى فرماید: «اَللَّهُمَّ هذا یوْمُ عَرَفَةَ یوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَكَرَّمْتَهُ وَعَظَّمْتَهُ، نَشَرْتَ فیهِ رَحْمَتَكَ، وَمَنَنْتَ فیهِ بِعَفْوِكَ، وَاَجْزَلْتَ فیهِ عَطِیتَكَ وَتَفَضَّلْتَ بِهِ عَلى عِبادِكَ؟ پروردگارا! امروز، روز عرفه است؛ روزى كه به آن شرافت، كرامت و عظمت بخشیدهاى، و در آن رحمت خودت را [بر اهل عالم] منتشر ساختهاى و با عفو و گذشت خود در این روز [بر بندگان] منت نهادى و عطیه و بخشش خود را در این روز نیكو گردانیدى و به واسطه این روز بر بندگانت تفضل فرمودى . »

بشیر دهّان (روغن فروش) روزى به حضور حضرت صادق علیه السلام شرفیاب شده و به آن جناب عرضه داشت: مولاى من! گاهى اتفاق مى افتد كه من در روز عرفه نمىتوانم در صحراى عرفات حضور یافته و به عبادت و راز و نیاز بپردازم، در آن هنگام من مراسم عرفه را در كنار قبر حضرت سید الشهداءعلیه السلام برگزار مى كنم، به نظر شما چطور است؟!

پیشواى ششم فرمود: «چه كار نیكویى انجام مىدهى . هرگاه یكى از شیعیان مادر غیر ایام عید به زیارت قبر حضرت حسین علیه السلام برود - در حالى كه معرفت كامل به حق آن حضرت دارد - براى او ثواب بیست حج و بیست عمره و بیست جهاد قبول شده نوشته مىشود و هرگاه مؤمنى در روز عید براى زیارت حضرت سید الشهداءعلیه السلام حاضر شود، ثواب صد حج و عمره و جهاد خواهد داشت . و امّا اگر شخصى در روز عرفه و با شناخت و معرفت كامل به مقام آن حضرت به زیارت كربلا برود، ثواب هزار حج و هزار عمره و هزار غزوه خواهد داشت . »

در این هنگام بشیر با لحنى تعجب آمیز گفت: زیارت كربلا چگونه مىتواند جایگزین مراسم عرفات در روز عرفه باشد؟!

بعد از اداى این جمله، امام صادق علیه السلام در حالى كه نگاه تند خود را به سوى بشیر دوخته بود فرمود: «اى بشیر! مطمئن باش هر گاه یكى از اهل ایمان در روز عرفه به كربلا بیاید و با آب فرات غسل كند و سپس به زیارت حضرت سید الشهدا علیه السلام مشرف شود، خداوند متعال به تعداد هر قدمى كه وى به سوى حرم امام حسین علیه السلام برمىدارد، برایش ثواب یك حج كامل منظور خواهد كرد . »

عارف كامل میرزا جواد آقا ملكى تبریزى در این مورد مى فرماید: «در اخبار بسیار وارد شده است كه براى زیارت آن حضرت در روز عرفه ثواب بىشمار است . از جمله در روایت صدوق از حضرت ابى عبداللَّه علیه السلام (امام صادق علیه السلام) آن است كه خداوند تبارك و تعالى براى زیارت كنندگان قبر امام حسین علیه السلام قبل از اهل عرفات تجلى مىفرماید و حوائج آنها را برمى آورد و گناهان آنان را مى آمرزد و در مسئلت هاى آنان شفاعت امام حسین علیه السلام را مى پذیرد، سپس اهل عرفات مى آیند و همین رفتار با آنها مى شود و باز از حضرت (امام صادق علیه السلام) روایت شده كه:

«هر كس روز عرفه، حسین بن على علیه السلام را زیارت كند، خداوند عزّوجلّ هزار هزار حج به همراه قائم علیه السلام و هزار هزار عمره با رسول خداصلى الله علیه وآله و آزاد كردن هزار هزار بنده در راه خدا براى او مى نویسد و خدا او را به نام «بنده صدّیق كه ایمان به وعده خدا دارد»، لقب مىدهد . »

1- همه به سوى او
امام چهارم حضرت زین العابدین علیه السلام در روز عرفه مردى تهیدست را مشاهده كرد كه گدایى مىكند و درخواست خود را با مردم در میان مىگذارد . حضرت به او فرمود:

«وَیحَكَ! اَغَیرَ اللَّهِ تَسأَلُ فى هذَا الْیوْمِ؟ اِنَّهُ لَیرْجى لِما فى بُطُونِ الْحُبالى فى هذَا الْیوْمِ اَنْ یكُونَ سَعیداً؛ واى بر تو! در چنین روزى از غیر خدا طلب حاجت مىكنى؟ در چنین روزى این امید هست كه انسانهایى كه در دل مادرانند سعادتمند شوند . »
2 - سیره حسنین(ع)
مسروق، یكى از یاران اهل بیت علیهما السلام مىگوید: در روز عرفه به حضور امام حسین علیه السلام شرفیاب شدم در حالى كه پیش روى آن حضرت و دوستانش كاسه آرد چیده شده و قرآنها بر دامنهایشان قرار داشت و آنان منتظر افطار بودند . از آن بزرگوار سؤال كردم و پاسخ خود را دریافت نموده و از حضورش بیرون آمدم . سپس به محضر امام حسن علیه السلام رفتم و مشاهده كردم كه مردم بر سفره هاى آماده از طعام وارد مى شدند و مى خوردند و با خود مى بردند . امام حسن علیه السلام مرا آشفته حال دید و فرمود: اى مسروق! چرا غذا نمىخورى؟ عرضه داشتم: سرورم! من روزه دارم، امّا چیزى به ذهنم رسید . امام حسن علیه السلام فرمود: هر چه مىخواهى سؤال كن! گفتم: به خدا پناه مىبرم كه رفتار شما خاندان نبوت با همدیگر تفاوت داشته باشد . بر امام حسین علیه السلام وارد شدم و او را دیدم كه به انتظار افطار نشسته است و بر شما وارد شدم و مىبینم كه روزه نیستید . امام مجتبى علیه السلام مرا به سینه اش چسبانیده و با مهربانى فرمود: اى فرزند اشرس! آیا نمىدانى كه خداى متعال ما اهل بیت پیامبر را براى تدبیر امور امت فراخوانده است؟ اگر همه ما بر چیزى اتفاق كنیم دیگر غیر آن بر شما روا نخواهد بود . من در این روز روزه نگرفته ام به جهت روزه خواران شما و برادرم حسین علیه السلام روزه گرفته است جهت روزه داران شما .
3 - خیرخواهى براى اهل ایمان
یونس بن عبدالرحمن مىگوید: عبد اللَّه بن جندب را در روز عرفه در موقف عرفات در یكى از بهترین حالات دیدم . او پیوسته دستها را به سوى آسمان بلند كرده و اشك چشمانش از گونه هایش بر سنگریزه هاى سرزمین عرفات جارى بود و همچنان در خوشترین حالات عرفانى با خداوند راز و نیاز مىكرد . در مراجعت به او گفتم: اى ابا محمد! عجب حال خوشى داشتى و چه زیبا دعا مىكردى، من چنین حالى تا به حال ندیده بودم . عبداللَّه پاسخ داد: به خدا قسم یك كلمه براى خودم دعا نكردم و در همه این مدت براى برادران دینىام دعا مىكردم، زیرا از مولایم حضرت موسى بن جعفرعلیه السلام شنیدم كه فرمود: «مَنْ دَعا لِاَخیهِ بِظَهْرِ الْغَیبِ نُودِىَ مِنَ الْعَرْشِ: ها! وَلَكَ مِأَةُ اَلْفِ ضِعْفٍ مِثْلُهُ؛ هر كس برادر مؤمن خود را در غیاب او دعا كند، از عرش الهى به او ندا مىرسد: هان! [اى بنده من!] براى تو صدهزار برابر باد . » بدین
جهت راضى نشدم از صدهزار دعاى تضمین شده و مورد قبول در برابر یك دعا كه معلوم نیست مستجاب گردد صرف نظر كنم .

عرفه روزی است که حاجیان فروتنانه سر به آستان پروردگارشان می سایند تا اذن دخول گیرند برای ورود به حرم الله.
امام علی(عليه السلام) می فرمایند: «عرفات، خارج از مرز حرم است و مهمان خدا باید بیرون دروازه، آن قدرتضرع کند تا لایق ورود به حرم شود».

دعای امام حسین (عليه السلام) در روز عرفه

حرم کجاست؟ امام صادق (عليه السلام) فرمود: «القَلْبُ حَرَمُ اللهِ». حرم خدا قلب توست. و عرفات آن گوشه دنجی است که اشک حیا جاری می شود از چشمانت.
صحرای عرفات همان خاکی است که سجده گاه نیایش توست و تکلیف تو امروز وقوف است در عرفات، پس سجده ات را طولانی کن. اشکهایت که جاری شد راه یافته ای به حرم.
پس لبیک بگو: لبیک یا الله، لبیک یا وهاب لبیک یا تواب، لبیک یا کریم…
حالا قلبت را طواف کن تا بیابی سخن امامت را که فرمود: «مَن عَرَفَ اللَّهَ أحَبَّهُ».
هر كس خدا را بشناسد، دوستش بدارد.