سوم. تداوم شب قدر
بررسى آيات سوره قدر و تأمّل در روايات دينى، نشان مى دهند كه شب قدر، ويژه زمان نزول قرآن و دوران پيامبر صلى الله عليه و آله نيست؛ بلكه هميشگى است و از آغاز آفرينش انسان بوده و تا پايان جهان و وجود انسان در آن نيز تداوم خواهد داشت؛ به چند دليل: يكم. شب قدر، ظرف نزول قرآن است و ظرف بايد پيش از مظروف وجود داشته باشد. دوم. در سوره قدر، فعل مضارع «تَنَزَّلُ (فرود مى آيند) » به كار رفته و بر استمرار، دلالت مى كند. نيز جمله اسميه: « سَلَمٌ هِىَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ ؛ آن شب تا دميدن سپيده، ايمن است»، مفهوم تداوم دارد. سوم. قرآن كريم بارها تأكيد كرده كه سنّت الهى در تدبير جهان، تغييرناپذير است. از اين رو، اين سنّت الهى كه مربوط به تدبير امور انسانها و سرنوشت آنان است، همه امّتها و اقوام گذشته و حال و آينده را در بر مى گيرد. چهارم. روايات فراوان (شايد در حدّ تواتر)، تداوم شب قدر را پس از پيامبر خدا مى رسانند. شمارى از اين روايات، استمرار اين شب را از آغاز خلقت و همراه انسان تا پايان عمر جهان، تأييد مى كنند. پس، آنچه در تفسير الدرّ المنثور، از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده كه: «خداوند، شب قدر را به امّت من بخشيد و آن را به پيشينيان عطا نكرده بود»، علاوه بر ضعف سند، در برابر قرائن و دلايل گذشته، قابل اعتماد نيست.
فرم در حال بارگذاری ...
ویژگیهای شب قدر
ب آغاز سال تقدير
آغاز سال، به اعتبارهاى مختلف، متفاوت است. رواياتى كه «شب قدر» را آغاز سال مى دانند كه به برخى از آنها در كتاب اشاره شد به اعتبار سال برنامه ريزى امور مردم و سامان بخشى وضع آنان و آنچه پيش خواهد آمد، صادر شده اند. با همين اعتبار، شب قدر، پايان سال نيز به شمار مى رود؛ يعنى پايان سالِ برنامه ريزى شده اى كه سپرى شده و اوّل سال برنامه ريزى شده نو است.
ج اختصاص داشتن به امام زمان
سومين ويژگى شب قدر، اين است كه خداى سبحان، كامل ترين و شايسته ترين و برترين انسان را از برنامه ريزى و حكم خود، آگاه مى سازد. تفسير القمّى، در ذيل آيه « تَنَزَّلُ الْمَلَلءِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا ؛ در آن شب، فرشتگان و «روح» به فرمان پروردگارشان در پىِ هر كارى فرود مى آيند»، چنين آمده است:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: تَنَزَّلُ المَلائِكةُ و روحُ القُدُسِ عَلى إمامِ الزَّمانِ، و يَدفَعونَ إلَيهِ ما قَد كَتَبوهُ مِن هذِهِ الاُمورِ ؛
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: فرشتگان و روح القُدُس بر امام زمان فرود
مى آيند و از اين امور، آنچه را نوشته اند، به او تقديم مى كنند. اين نكته، هر چند كه با صراحت به امام معصوم نسبت داده نشده ؛ ليكن جمع بندى مضمون همه رواياتى است كه در اين باب آمده است. پس مى توان گفت: از ويژگى هاى شب قدر، اختصاص داشتن آن به امام مهدى عجّل اللّه فرجه است. از اين رو، توسّل به آن امام در اين شب خاص، نقش مؤثّرى در گشايش كارهاى انسان و گشودن آفاق در پيش او دارد و مى تواند سرنوشت او را در جهتى كه دست آوردهاى بيشترى را در سال آينده نصيب او سازد، تنظيم كند.
د بهتر از هزار ماه!
به تصريح قرآن كريم، «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ ؛ شب قدر، بهتر از هزار ماه است»، و اين نشانگر استثنايى بودن اين برهه خاصّ زمانى و بركاتى است كه در بر دارد، به نحوى كه كار شايسته در آن، با كار شايسته در عمرى طولانى (بيش از هشتاد سال) برابر است. از اين رو، در تفسير اين آيه آمده است:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: العَمَلُ الصّالِحُ فيها مِنَ الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وأنواعِ الخَيرِ، خَيرٌ مِنَ العَمَلِ فى ألفِ شَهرٍ لَيسَ فيها لَيلَةُ القَدرِ
سنن الترمذي عن زيد بن ثابت: كار شايسته در آن شب (از قبيل: نماز، زكات و انواع نيكى ها) بهتر از عمل در هزار ماهى است كه شب قدر نداشته باشد. اين بركات گسترده و سرشار شب قدر، تفسيركننده تأكيد و تشويق پيامبر صلى الله عليه و آلهو امامان عليهم السلام است كه مسلمانان را بر بهره بردن از لحظه لحظه شب قدر فرا خوانده اند، تا آن جا كه پيامبر صلى الله عليه و آله از خوابيدن در شب بيست و سوم نهى فرموده است و به همين جهت، فاطمه زهرا عليهاالسلام، دختر گرامى پيامبر صلى الله عليه و آله، نمى گذاشت كه در آن شب، كسى از اهل خانه اش بخوابد. آرى! كسى كه از نعمت ايمان به قرآن برخوردار است و مى داند كه عمل در يك شب، از نظر بركات، برابر با حيات جاويد او و بهره مندى در طول حيات ابدى است، نمى تواند اين فرصت گران بها و موهبت بى نظير را رايگان از دست بدهد.
فرم در حال بارگذاری ...
دوم. ويژگى هاى شب قدر
الف برنامه ريزى سال
در بسيارى از روايات، به عنوان نخستين ويژگى شب قدر، بر اين تأكيد شده است كه تقدير امور مردم و سامان بخشى اوضاع و احوال آنان در طول سال، در اين شب رقم زده مى شود؛ شبى كه سرنوشت و فيصله يافتن همه كارهايى كه تا سال آينده پيش خواهد آمد، در اين شب فرود مى آيد. شايد نزول قرآن در شب قدر نيز به لحاظ همين جهت باشد؛ كتابى كه برنامه زندگى انسان را ارائه مى كند. از همين جاست كه انسان مى تواند با بهره گيرى از برنامه اى كه قرآن آن را ترسيم نموده، سرنوشت خود و زندگى اش را در شب قدر عوض كند و براى سال آينده خويش، بهترين سرنوشت و براى خويش سودمندترين كسب و كار را تحقّق بخشد. در اين جا دو مطلب مهم است كه شايان توجّه اند: مطلب اوّل. رقم خوردن سرنوشت انسان در شب قدر، در چارچوب مقدّرات او در علم ازلى خداوند است. به ديگر سخن، به گفته روايات اهل بيت عليهم السلام، آنچه در علم حضرت حق، در طول سال براى مردمْ مقدّر است، به صورت برنامه اى نوشته شده آشكار مى شود كه فرشتگان، آن را مى نويسند و به امام عصر عليه السلامتحويل مى دهند. و اين، به تناسب كارى است كه انسان در شب قدر انجام مى دهد. مطلب دوم. بر اساس شمارى از روايات، تعيين سرنوشت انسان در شب قدر و رقم خوردن آنچه در يك سال كامل بر او خواهد گذشت، به معناى آن نيست كه او به طور كامل در برابر اين سرنوشت، بى اختيار باشد، بدان سان كه براى تغيير آن، هيچ كارى از او بر نيايد؛ بلكه مى تواند در سايه دعا و توسّل و با كارهاى شايسته، مقدّرات حتمى خود در شب قدر را نيز تغيير دهد. از اين رو، امام باقر عليه السلام فرموده است:
المعجم الكبير (به نقل از زيد بن ثابت) فَما قُدِّرَ فى تِلك اللَّيلَةِ وقُضِىَ فَهُوَ مِنَ المَحتُومِ وللّهِ عز و جل فيهِ المَشِيَّةُ ؛
سنن الترمذى (به نقل از زيد بن ثابت) آنچه در آن شب، مقدّر و معيّن شده، حتمى است و خدا مى تواند در آنها، آن گونه كه بخواهد، عمل كند. با توجّه به ساختار و مضمون اين گونه روايات و افزودن آن به ادلّه قطعى، كه بر «اجابت دعا در طول سال بخصوص در عرفات و حرم هاى مطهّر» دلالت دارند، نمى توان ظاهر برخى روايات را پذيرفت كه: مقدّرات شب قدر، هرگز تغييريافتنى نيست.
فرم در حال بارگذاری ...
پژوهشى پيرامون شب قدر
«إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ» ؛ ما قرآن را در شب قدر نازل كرديم. سخن درباره شب قدر است ؛ شب شكوهمند به سبب نزول قرآن؛ شبى كه والاترين و پر بركت ترينِ شب هاى سال به شمار مى رود؛ شبى بزرگ كه پيامبر خدا آن را چنين ستوده است:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: شَهرُ رَمَضانَ سَيِّدُ الشُّهورِ، و لَيلَةُ القَدرِ سَيِّدَةُ اللَّيالى ؛
ماه رمضان، سَرور ماهها و شب قدر، سَرور شب هاست. جايگاه والاى اين شب و نقش رساى آن در ميهمان سراى الهى و بهره ورى از بركات و دست آوردهاى اين ضيافت الهى، تا آن جاست كه امام صادق عليه السلام آن را «قلبِ» اين ماه ناميده است:
عنه صلى الله عليه و آله: قَلبُ شَهرِ رَمَضانَ لَيلَةُ القَدرِ ؛
قلب ماه رمضان، شب قدر است. كسى كه بخواهد ماه رمضان براى او ماهى زنده، با نشاط، حيات آفرين و سرشار و پربار باشد، بايد از اين قلب، مواظبت كند. مراقبت از اين قلب، ممكن است سرنوشت ساز و بيمه كننده همه عمر انسان باشد، كه « لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ ؛ شب قدر، بهتر از هزار ماه است». براى شناخت قلب ماه رمضان و به خاطر دست يافتن به دست آوردهاى خوب اين شب عظيم و پرثمر، نكاتى را كه برگرفته از ره نموده هاى روشنگر و زندگى ساز اهل بيت عليهم السلام است، تقديم مى داريم:
...
يكم. معناى شب قدر
آيه شريف « وَ مَآ أَدْرَلكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ ؛ و تو چه دانى كه شب قدر چيست؟ »، به روشنى بر اين نكته دلالت دارد كه دست يافتن به معناى حقيقى شب قدر، بسيار دشوار و فراتر از سطح ادراك توده هاى مردم است. روشن است كه وقتى مخاطب اين آيه، پيامبر صلى الله عليه و آلهباشد، پرسش موجود در آيه، نشان دهنده عظمت و ارج شب قدر است؛ چرا كه مفهوم شب قدر، هرگز بر شخصيّتى عظيم كه قرآن بر دل پاك او فرود آمده و جان او جايگاه شب قدر است، و فرشتگان الهى در آن شب براى سامان بخشى به امور جهان و تقدير هستى نزد او مى آيند، ناشناخته نيست. افزون بر اين، فراهم آمدن زمينه شناخت و شهود حقيقت شب قدر (هر چند اندك) براى شمارى از اهل سير و سلوك كه با بهره گيرى از تعاليم اهل بيت عليهم السلام در اين زمينه، به آن رسيده اند گوياى اين حقيقت است. عالم ربّانى آية اللّه ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى رحمه الله در پاسخ اين سؤال كه: «معناى ديدار شب قدر و لذّت آن چيست؟ »، مى گويد: ديدار شب قدر، عبارت است از: كشف فرود آمدن امر آسمانى به زمين در اين شب، آن گونه كه براى امام زمان عليه السلام آشكار مى شود.
ديدن آن حقيقت و توفيق يافتن به اين ديدار و شهود، كارى بس عظيم و والاست، همان گونه كه امام صادق عليه السلام آن را چنين توصيف فرموده است:
رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ القَلبَ الَّذى يُعايِنُ ما يُنزَلُ فى لَيلَةِ القَدرِ لَعَظيمُ الشَّأنِ ؛
سنن الترمذى (به نقل از زيد بن ثابت) دلى كه آنچه را در شب قدر فرود آورده مى شود، مى بيند، بسى والاست. امّا اسلام، مردم را در همين سطح به خود وا نگذارده است و براى آن كه توده مردم نيز شناختى اجمالى از معناى شب قدر دريابند، روايات دينى، تصويرى از آن حقيقت را در ضمن بيان ويژگىها و فضايل آن شب ارائه داده اند كه به نمونه هايى از آنها در ادامه اشاره مى شود.
فرم در حال بارگذاری ...
سخنى در فضيلت نوافل ماه رمضان و تشويق بر آنها
عالم ربّانى مرحوم ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى گويد:
براى سالك، سزاوار است كه در حال خويش نيك بينديشد و درباره حالت نشاط و بى حالى خود و گرفتارى و آسودگى و قوّت و ضعف خويش نسبت به انجام دادن نوافل و مستحبّات، تأمّل كند و پس از مراعات حال خويش، آنچه را بافضيلت تر است، انتخاب نمايد. از جمله آنها چيزى است كه در روايات بسيار، به صورت نافله هزار ركعت، در اين ماه، افزون بر نوافل ديگر آمده است. اگر انجام دادن آنها را بهتر ببيند، پس اين توفيق، گوارايش باد؛ ليكن دعاهاى وارد
شده در روايات را ترك نكند؛ چون در اين دعاها، مضامين بلندى است كه برخى از آنها در دعاهاى ديگر يافت نمى شود. بنده بايد در دعا خواندن، سرزنده و صادق انجام دادن نوافل و مستحبّات، تأمّل كند و پس از مراعات حال خويش، آنچه را بافضيلت تر است، انتخاب نمايد. از جمله آنها چيزى است كه در روايات بسيار، به صورت نافله هزار ركعت، در اين ماه، افزون بر نوافل ديگر آمده است. اگر انجام دادن آنها را بهتر ببيند، پس اين توفيق، گوارايش باد؛ ليكن دعاهاى وارد
شده در روايات را ترك نكند؛ چون در اين دعاها، مضامين بلندى است كه برخى از آنها در دعاهاى ديگر يافت نمى شود. بنده بايد در دعا خواندن، سرزنده و صادق باشد تا بهره اش از خواندن آنها، مناجات با قاضى الحاجات باشد، نه فقط به زبان آوردن الفاظ. و اگر حقيقتِ آنچه مى گويد و حال و موقعيّتى كه در اين دعاها توصيف مى كند، برايش حاصل شود، پس خوشا به حالش و چه نيكو سرانجامى است! وقتى بنده، دل خود را با حالتى توصيف مى كند (مثلاً با گفتن: «واى بر من»، خود را نفرين مى كند) و ياد مى كند كه گناهانش، آن چنان است كه اگر زمين آنها را بداند، او را مى بلعد و اگر كوهها آنها را بدانند، او را ساقط مى كنند و اگر درياها آنها را بدانند، او را غرق مى كنند آن گونه كه در برخى دعاهاست، اين، حالتى است كه گمان مى كنم اگر براى ابليس هم پيدا شود، به نجاتش مى انجامد، تا چه رسد به مسلمان باشد تا بهره اش از خواندن آنها، مناجات با قاضى الحاجات باشد، نه فقط به زبان آوردن الفاظ. و اگر حقيقتِ آنچه مى گويد و حال و موقعيّتى كه در اين دعاها توصيف مى كند، برايش حاصل شود، پس خوشا به حالش و چه نيكو سرانجامى است! وقتى بنده، دل خود را با حالتى توصيف مى كند (مثلاً با گفتن: «واى بر من»، خود را نفرين مى كند) و ياد مى كند كه گناهانش، آن چنان است كه اگر زمين آنها را بداند، او را مى بلعد و اگر كوهها آنها را بدانند، او را ساقط مى كنند و اگر درياها آنها را بدانند، او را غرق مى كنند آن گونه كه در برخى دعاهاست، اين، حالتى است كه گمان مى كنم اگر براى ابليس هم پيدا شود، به نجاتش مى انجامد، تا چه رسد به مسلمان يا مؤمن! بخصوص اگر بيم و نگرانى او از خشم مولايش، بيش از نگرانى اش از عذاب آتش باشد، آن گونه كه پس از اين فقرات، ذكر مى كند. اين، حالتى عالى است كه در دلى پيدا نمى شود، مگر آن كه پروردگارش از او راضى باشد. مضامين بلند ديگرى كه در اين دعاها هستند نيز همين گونه اند؛ يعنى جايى هستند براى پيدا شدن حالات و صفاتى در جان و دل كه دل و جان را از هلاكتها مى رهانند و به حالت عالى و درجات بلند مى رسانند.
اگر عمل كننده، در برخى اوقات، براى عمل، بى حال و بى نشاط بود، بايد مراقب حال خويش باشد. چنانچه پنداشت اگر به عمل بپردازد، يا خود را به عمل وا دارد، برايش حال مى آورد، پس مشغول شود و ترك نكند تا شيطان بر جان او چيره نشود، كه انسان اگر، عمل را به صِرف بى حالى ترك كند، به ترك كلّىِ عمل كشيده مى شود. بايد در حال خويش تأمّل نمايد و تلاش كند. اگر ديد با ترك عمل، اشتياقش به آن افزون مى شود، پس ترك كند و خود را به عمل با بى حالى و كسلى عادت ندهد. و اگر ديد ترك عمل موجب ترك ديگر مى شود، پس انجام دهد و ترك ننمايد. چه بسا كه سالك، با دل گرفتگى و بى حوصلگى وارد عمل مى شود، ولى حال او در اثناى عمل، برتر از آنچه اميد داشته، مى گردد. بر او لازم است كه در كوشش براى ترجيح ترك بر انجام دادن، خطا نكند ؛ چرا كه در ذائقه نفْس، بى حالى، از عسل، شيرين تر است و اين، گاهى انسان را از معرفت درست واقعيّت، بازمى دارد.
ماه خدا پژوهشی جامع درباره ماه مبارک رمضان از نگاه قران و حدیث - جلد۲،صفحه۷۵
فرم در حال بارگذاری ...