اقسام ایمان

1-توصیف ایمان حقیقی

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ
مؤمنين تنها آنهايى هستند كه به خدا و پیامبرش ايمان آورده اند، آن گاه [در حقانیت آنچه به آن ایمان آورده اند] شك ننموده و با اموال و جان هاىشان در راه خدا جهاد كرده اند؛ اينان[در گفتار و کردار] اهل درستی و راستی اند.(حجرات:15)

توضیح:

در این مجال به اقسام ایمان اشاره می شود. ایمان حقیقی آن است که بنده ی خداوند ذره ای تردید در باورهای دینی خود راه ندهد و با تمام وجود، در راه خدا مجاهدت نماید.

حدیث:

امام علی علیه السلام:« لا یجد أحدکم طعم الایمان حتی یعلم أنّ ما أصابه لم یکن لیخطئه و ما أخطأه لم یکن لیصیبه؛ هیچ بنده ای طعم ایمان را نمی یابد مگر آن که بداند، آن چه به او رسیده، نمی توانست نرسد و آن چه به او نرسیده، نمی توانست برسد».

ادله وقوع معاد

معاد لازمه ی عدالت خداوند

أَ فَنَجْعَلُ الْمُسْلِمينَ كَالْمُجْرِمينَ (35)
ما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ(36)

آیا تسلیم شدگان[به فرمان ها و احکام خود] را چون مجرمان قرار می دهیم؟

شما را چه شده، چگونه حکم می کنید؟ (سوره مبارکه قلم)

توضیح:

خداوند کریم با تعابیر گوناگون، پرمحتوا و تاثیر گذار بندگان را از روز قیامت و حسابرسی جهان آخرت بیم داده است؛ زیرا مهم ترین عامل بازدارنده بندگان از گناه، یاد مرگ و حسابرسی قیامت است. این آیه نیز به دلیل دیگری برای لزوم معاد اشاره می کند که بدون در نظر گرفتن معاد و ثواب و عقاب آن، عدالت خداوند نیز به کلی زیر سوال خواهد رفت؛ زیرا در این صورت میان مومن و کافر تفاوتی نگذاشته است. توضیح مطلب آن که، اگر اعتقاد به معاد را از صحنه ی زندگی بشر حذف کنیم، مفسدان و ظالمان در روی زمین بیشتر شده و ظلم و کشتار و خونریزی، بقای نوع انسان را نیز به مخاطره خواهد انداخت. از سویی باید تفاوتی میان کسانی که از اوامر و نواهی خداوند پیروی می کنند با آنان که بی توجهی کرده و نافرمانی می کنند، وجود داشته باشد تا همگان به سوی فساد و ظلم متمایل نشوند.

حدیث:

امام رضا علیه السلام: «لم یکن قوام الخلق و صلاحهم الا بالاقرار منهم بعلیم خبیر لا تخفی علیه خافیة لیکون فی ذلک انزجار لهم؛ پایداری و صلاح نوع بشر مشروط به آن است که به کسی که اعتقاد داشته باشند که آگاه و دانای مطلق بوده و هیچ چیز مخفی از او نهان نمی شود تا بدین وسیله از عمل زشت خود دست بردارند.[اعتقاد به دین سبب دوری از گناه می گردد]

ایمان و خداباوری

گرایش فطری قلبها به ایمان

وَ اعْلَمُوا أَنَّ فيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ يُطيعُكُمْ في‏ كَثيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإيمانَ وَ زَيَّنَهُ في‏ قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ أُولئِكَ هُمُ الرَّاشِدُون‏
و بدانيد كه پیامبر خدا در بين شما است[ و بر شما واجب است که در همه امور از او پیروی كنيد] و اگر او  در بسيارى از کارها از شما پیروی كند، قطعا دچار گرفتاری و زحمت می شوید و لي خدا ايمان را محبوب شما قرار داد و آن را در دلهايتان بیاراست و كفر و بدکاری و نافرمانی را ناخوشایند شما ساخت، اينان[ که دارای این ویژگی ها هستند] هدایت يافته اند.(حجرات:7)

توضیح:

همانگونه که (در آیات قبل) اشاره شد، ایمان موهبتی خدادادی است که خداوند متعال بر اساس شایستگی های بندگان به آنان عطا می کند. بر اساس آیه ی فوق ، خداوند به مقتضای لطف و حکمت خویش، انسان را به گونه ای خلق کرده که-علاوه بر اعتقاد به وجود خداوند یکتا-باور به وجود خدا نیز در نهاد او جای گرفته و محبوب وی باشد. بدین ترتیب، فطرت همه انسانها خداخواه و خداباور است؛ مگر آن که با گناهان، نور فطرت را در وجود خویش خاموش سازند. همچنین طبع آدمی کفر و فسق و گناه را ناپسند می داند.

حدیث:

از امام صادق علیه السلام درباره حب و بغض سوال شد، فرمود: « هل الایمان الا الحب و البغض؛ آیا ایمان به جز دوستی و دشمنی[برای خدا] است؟» سپس آیه ی فوق را تلاوت نمود.

ادله وقوع معاد

معاد لازمه ی حکمت خدا

أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ.(مومنون:115)

آیا گمان کردید ما شما را بیهوده آفریدیم و شما بسوی ما بازگردانده نمی شوید؟

توضیح:

اعتقاد به معاد و جهان آخرت مورد اتفاق همه ادیان است و به نوعی می توان آن را مقبول ترین اعتقاد دینی جهان -حتی بالاتر از توحید- دانست. دلایل عقلی و نقلی فراوانی بر تحقق معاد و زندگی پس از مرگ وجود دارد. حدود 1200 آیه درباره معاد در قرآن وجود دارد که قریب به یک پنجم کل قرآن را تشکیل می دهد. این از اهمیت توجه به معاد در تربیت و دینداری مردم حکایت دارد.

دلایلی برای معاد بسیار است؛ مهمترین دلیل عقلی در این زمینه، بر حکمت و عدالت خداوند استوار گردیده است، چرا که حکمت خداوند اقتضا می کند تا خلقت انسان هدف داشته باشد. هدف از خلقت انسان نیز تنها با تکلیف بندگان و وقوع معاد و رسیدن به کمال معنوی محقق می گردد.تصور دنیایی بدون اعتقاد به معاد همگان را به پوچی و بیهودگی در زندگی سوق می دهد.

حدیث:

پیامبر اکرم صل الله علیه و آله: « لایزال الناس بخیر ما امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و تعاونوا علی البر و التقوی؛ مردم تا وقتی مه امر به معروف و نهی از منکر می کنند و در نیکی و پرهیزکاری یکدیگر را یاری می رسانند، در خوبی هستند».

ایمان و خداباوری

معنای ایمان

قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإيمانُ في‏ قُلُوبِكُمْ وَ إِنْ تُطيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمالِكُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ

باديه ‏نشينان گفتند: ما[از عمق قلب] ايمان آورديم. بگو: ايمان نياورده ‏ايد بلکه بگوييد: اسلام آورده ايم؛زیرا هنوز ايمان در دل هایتان وارد نشده است، و اگر خدا و پیامبرش را اطاعت كنيد، چیزی از اعمالتان را نمى‏ كاهد؛ زیرا خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.(حجرات:14)

توضیح:

یکی دیگر از عوامل رشد اخلاقی، ایمان و خداباوری است. ایمان عبارت است از علم و معرفت یقینی همراه با تسلیم و خضوع در برابر حق. بنابراین، ایمان را نباید با اعتقاد اشتباه کرد؛ زیرا ایمان جنبه ی عملی و رفتاری اعتقادات هر فرد است. به عبارت دیگر، اعتقادات به مقام اندیشه و نظر ارتباط پیدا می کند ولی ایمان تجلی همان اعتقادات در سلوک عملی اوست. از این منظر، ایمان یا خداباوری را باید یکی از عوامل رشد اخلاقی انسان دانست. خداوند متعال ایمان را نعمتی بزرگ برای بندگان خاص خود دانسته و ساحت آن را فراتر از ادعای پوچ و توخالی می داند.

حدیث:

امام محمد باقر علیه السلام:« الایمان إقرار و عمل و الاسلام إقرار بلاعمل؛ ایمان اقرار و عمل است و اسلام، اقرار بدون[شرط] عمل است». ‏