امام حسن عسگري (عليه ‏السلام) فرمودند: «علامات المؤمن خمس: صلاة الخمسين و زيارة الأربعين و التختّم فى اليمين و تعفير الجبين و الجهر ببسم الله الرّحمن الرّحيم»[3]؛ «نشانه‏هاي مؤمن و شيعه، پنج چيز است: اقامه نمازِ پنجاه و يك ركعت، زيارت اربعين حسيني، انگشتر در دست راست كردن، سجده بر خاك و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحيم».
مراد از نماز پنجاه و يك ركعت، همان هفده ركعت نماز واجب روزانه به اضافه نمازهاي نافله است كه جبران‏كننده نقص و ضعف نمازهاي واجب است؛ به ويژه اقامه نماز شب در سحر كه بسيار مفيد است. نماز پنجاه و يك ركعت به شكل مذكور از مختصات شيعيان و ارمغان معراج رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) است. شايد سرّ ستودن نماز به وصف معراج مؤمن اين باشد كه دستورش از معراج آمده است و نيز انسان رابه معراج مي‏برد.

موارد ديگري نيز كه در روايت ياد شده، همگي از مختصات شيعيان است؛ زيرا فقط شيعه است كه سجده بر خاك دارد و نيز غيرشيعه است كه يا بسم الله الرحمن الرحيم را نمي‏گويند يا آهسته تلفظ مي‏كنند. همچنين شيعه است كه انگشتر به دست راست كردن و نيز زيارت اربعين حسيني را مستحب مي‏داند.
مراد از زيارت اربعين، زيارت چهل مؤمن نيست؛ زيرا اين مسأله اختصاص به شيعه ندارد و نيز «الف و لام» در كلمه «الاربعين»، نشان مي‏دهد كه مقصود امام عسكري (عليه‏السلام) اربعين معروف و معهود نزد مردم است؛ خلاف كلمه «اربعين» در بسياري از روايات كه بدون «الف و لام» آمده است؛ مانند اين روايت امام صادق (عليه‏السلام): «من حفظ من أحاديثنا أربعين حديثاً بعثه الله يوم القيامة عالماً فقيهاً»
اهميت زيارت اربعين، تنها به اين نيست كه از نشانه‏هاي ايمان است، بلكه طبق اين روايت در رديف نمازهاي واجب و مستحب قرار گرفته است. برپايه اين روايت، همان‏گونه كه نماز ستون دين و شريعت است، زيارت اربعين و حادثه كربلا نيز ستون ولايت است.
به ديگر سخن، براساس فرموده رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم): عصاره رسالت (نبوي (صلي الله عليه و آله و سلم)) قرآن و عترت است؛ «إنى تارك فيكم الثقلين… كتاب الله و… عترتى أهل بيتى»[2]. عصاره كتاب الهي كه دين خداست، ستوني دارد كه نماز است و عصاره عترت نيز ستونش زيارت اربعين است كه اين دو ستون در روايت امام عسكري (عليه‏السلام) در كنار هم ذكر شده است؛ امّا مهمّ آن است كه دريابيم نماز و زيارت اربعين انسان را چگونه متدين مي‏كنند.

درباره نماز، ذات اقدس الهي، معارف فراواني را ذكر كرده است. مثلا ً فرموده: انسان، فطرتاً موحّد است، ولي طبيعت او به هنگام حوادث تلخ، جزع دارد و در حوادث شيرين از خير جلوگيري مي‏كند، مگر انسان‏هاي نمازگزار كه آنان مي‏توانند اين خوي سركش طبيعت را تعديل كنند و از هلوع، جزوع و منوع بودن به‏درآيند و مشمول رحمت‏هاي خاص الهي باشند؛ (إنّ الإنسان خلق هلوعاً إذا مسّه الشرّ جزوعاً و إذا مسّه الخير منوعاً إلّا المصلّين)
زيارت اربعين نيز انسان را از جزوع، هلوع و منوع بودن باز مي‏دارد و گفته شد كه هدف اساسي سالار شهيدان نيز تعليم و تزكيه مردم بوده است و در اين راه، هم از طريق بيان و بنان اقدام كرد و هم از راه بذل خون جگر كه جمع ميان اين راه‏ها از ويژگي‏هاي ممتاز آن حضرت (عليه‏السلام) است.
خلاصه آن كه رسالت رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) تعليم كتاب و حكمت از يك سو و تزكيه نفوس مردم از سوي ديگر بود تا هم جاهلان را عالم نمايد و هم گمراهان را هدايت كند و در نتيجه، جهل علمي و جهالت عملي را از جامعه جدا سازد. همين دو هدف در متن زيارت اربعين سالار شهيدان (عليه‏السلام) تعبيه شد؛ چنان‏كه منشأ ددمنشي منكران رسالت و دشمنان نبوّت، حبّ دنيا و شيدايي زرق و برق آن بود و عامل مهمّ توحّش منكران ولايت و دشمنان امامت نيز همان غَطْرَسه دنيا و دلباختگي به آن بود، كه در بخشي از زيارت اربعين به آن اشارت رفته است: «و تَغطْرَس و تَرَدّي فى هواه».

شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی،ص245