کلَّا بَلْ لَاتُکرِمُونَ الْیتِیمَ

هرگز چنين نيست؛ بلكه يتيم (ها) را ارج نمى‏ نهيد. (سوره فجر، آیه 17)

 نکته ها و اشاره ها

1.معیار ارجمندی و تقرّب انسان به خدا چند چیز است:

الف) اکرام یتیمان، یعنی ارج گذاشتن و توجه کردن به آنها؛
ب) تشویق هم دیگر برای امداد رسانی به بینوایان؛
ج) انسان مال پرست نباشد و از ثروت و میراث خویش به دیگران نیز کمک کند.

2.عوامل دوری انسان از خدا، که موجب انحراف و گرفتاری او نیز می شود، عبارت اند از:

1.احترام نگذاشتن به کودکان بی سرپرست؛
2.تشویق نکردن افراد به امداد رسانی برای بینوایان؛
3.ثروت دوستی و مال اندوزی (همراه با بُخل).

3.غذا دادن به بینوایان و اکرام یتیمان امری ضروری است؛ یعنی در مورد افراد یتیم نه تنها اطعام و حفظ اموال، بلکه اکرام و احترام نیز لازم است به طوری که بر اثر محبت دیگران جای خالی پدرشان را احساس نکنند.
چو بینی یتیمی سرافکنده پیش مده بوسه بر روی فرزند خویش
اگر سایه ای خود برفت از برش تو در سایه ی خویشتن پرورش

4.از امام صادق علیه السلام روایت شده که
هیچ بنده ای دست مرحمت بر سر یتیمی نمی کشد، مگر این که خدا به تعداد موهایی که از زیر دست او می گذرد، نوری در رستاخیز به او می بخشد.

 آموزه ها و پیام ها

1.بی توجهی نسبت به کودکان بی سرپرست و تشویق نکردن مردم برای غذارسانی به بینوایان و مال دوستی و زراندوزی بخیلانه، از عوامل دوری از خداست.
2.اکرام یتیمان، تشویق مردم برای غذارسانی به بینوایان و دوری از زراندوزی بخیلانه، از عوامل نزدیکی در پیشگاه الهی است.
3.اگر اکرام خدا را می خواهید یتیمان را اکرام کنید.

منبع: تفسیر قرآن مهر، جلد بیست و دوم، صفحه 198

حضرت امام صادق(ع) فرموده است: روز رستاخیز سروشى از درون عرش ندا می ‏دهد《 این الرجبیون؟ رجبیون کجایند؟

گروهى برمی ‏خیزند که چهره‏ شان براى مردم محشر می ‏درخشد، بر سرشان تاج پادشاهى آکنده از مروارید و یاقوت است.

همراه هر یک از ایشان هزار فرشته از سوى راست و هزار فرشته از سوى چپ ایستاده ‏اند و به او می ‏گویند اى بنده خدا! کرامت خداى بر تو گوارا باد!
از عرش هم ندا می ‏آید که اى بندگان من! سوگند به عزت و جلال خودم جایگاه شما را گرامى و عطاى شما را جزیل قرار می دهم و غرفه ‏هایى از بهشت به شما ارزانى می ‏دارم که از زیر آن جوی ‏ها جارى است و جاودانه در آن خواهید بود و پاداش عمل ‏کنندگان چه نیکوست

شما براى من در ماهى، روزه ‏ی مستحبى گرفتید که حرمت آن ماه را بزرگ و حق آن را واجب کرده ‏ام. اى فرشتگان من! این بندگان و کنیزکان مرا به بهشت درآورید.
امام صادق اضافه فرموده که این پاداش کسى است که چیزى از ماه رجب را روزه بگیرد، هر چند یک روز از دهه اول یا دوم یا آخر آن باشد.

(روضة‌الواعظین، ج2، ص402)

 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ

ای کسانی که ایمان آورده اید! از خداوند پروا کنید و هر کس به آن چه برای فردای(قیامت) خود فرستاده است، بنگرد. باز هم از خدا پروا کنید که خداوند به آنچه انجام می دهید، به خوبی آگاه است. (سوره حشر، آیه 18)

نکته ها

فرمان تقوا در این آیه تکرار و تأکید شده است که علاوه بر تأکید، می تواند معانی متعدّدی داشته باشد، از جمله:

1- تقوای اول مربوط به اصل کار و تقوای دوم مربوط به کیفیت آن باشد.
2- تقوای اول مربوط به انجام کار خیر و تقوای دوم مربوط به ترک محرمات باشد.
3- و شاید تقوای اول مربوط به توبه از گذشته و تقوای دوم مربوط به ذخیره آینده باشد. در روایات می خوانیم: با نیمی از یک دانه خرما، یا اگر ندارید با سخنان خوب، دل هایی را شاد کنید تا در قیامت که خداوند می پرسد: من به تو چشم و گوش و…دادم چه ذخیره ای فرستادی، شرمنده نباشید. زیرا در آن روز بعضی به هر سو می نگرند، ولی ذخیره ای که وسیله نجاتشان باشد از پیش نفرستاده اند.

پیامها

1- به امید کار خیر وارثان نباشیم، هرکس به فکر قیامت خود باشد.
2- در آنچه به عنوان عمل صالح ذخیره می کنیم، دقّت کنیم.
3- محاسبه نفس لازم است.
4- آینده نگری و عاقبت اندیشی، لازمۀ ایمان است.
5- تقوا، زمینه محاسبه نفس و محاسبه نفس، سبب رشد و تقویت تقوا است.

منبع: تفسیر نور، ج 9، ص559-تفسير نمونه، ج‏23، ص 534

در اسلام، سر پر ستی و مدیر یت خانواده به دو جهت به مر د واگذار شده است؛ اول: خصوصیاتی در مرد است که در زنان نیست؛ مانند ترجیح قدرت تفکر بر نیروی عاطفه و احساسات و همچنین داشتن نیروی جسمی بیش تر که با اولی بتواند بیندیشد و نقشه طرح کند و با دومی بتواند از حریم خانواده خود دفاع نماید. دوّم: تعهد مرد برای پرداختن هزینه های زندگی، مهریه همسر و تامین زندگی اَبرومندانه همسر و فرزند، در حالی که زنان از نظر اسلام تعهدی در این زمینه ندارند. 
قرآن کر یم می فرماید:
الرجَالُ قَوَّامُونَ عَلی النسَاءِ بِما فَضَّلَ اللَهُ بَعضهُم عَلی بَعض وَبِمَا اَنْفَقُوا مِنْ أَ مْوَ ا اِلِم…. (نساء: 34)
مردان، سرپرست زنانند، به دلیل آنکه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری
داده و به دلیل آنکه از اموالشان خرج میکنند. قوّام بودن به معنای مدیریت بر مبنای حکمت و مصلحت است برای تدبیربهتر خانواده و تکلیفی است که بر دوش مرد نهاده شده است تا زن و فرزندان خود را در حمایت و حفاظت خود به شکلی شایسته سرپرستی کند و منشا خدمات بسیار بزرگی به اجتماع انسانی گردد. این قوامیت هرگز به معنای فضیلت معنوی مرد نسبت به زن و قرب بیش تر او به درگاه خداوند نیست. در ماده 1105 قانون مدنی- براساس آیه یاد شده- می خوانیم: “در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است. “
در توجیه این قاعده گفته اند:
هر اجتماعی را باید رئیسی باشد که کارها را هماهنگ کند و در صورت بروز اختلاف، نظر او قاطع باشد. خانواده نیز از این قانون مستثنی نمی تواند بود. اصولاً زن و شوهر باید با صفا و صمیمیت و توافق یکدیگر امور خانواده را اداره کنند. لیکن اگر درباره مسائل خانواده بین اَنان اختلاف نظر و سلیقه پدید اَید، نظر مرد به عنوان رئیس خانواده مقدم خواهد بود و زن باید نظر او را بپذیرد.
بدیهی است که مدیریت مرد در خانواده به معنای حاکمیت مطلق او نیست. از این رو، مرد باید توجه کند که مدیریت او به خودکامگی، خودمحوری و جبّاریت منجر نشود. مرد، حق تحکّم و استبداد ندارد و نباید نظر و اندیشه خویش را بر اعضای خانواده تحمیل کند و خواست و نظر آنان را به هیچ انگارد. امام صادق (ع) کسی را که دیگران را کوچک شمارد و به اَنان تحکم کند و زور بگوید، جبار خوانده است: “مَنْ حقرَ الناسَ وَ تَجَبرَ عَلَیْهِمْ فَذلِکَ الْجَبارُ. ”
مرد باید مدیریت خویش را بر رفتار انسانی بناکند و روش رسول خدا (ص) در پیشگیرد تا نقش خود را در تدبیر خانواده به شکلی شایسته ایفاکند. اَن حضرت، در خانواده رفتاری انسانی داشت و مهربان تر ین مردم به خانواده خویش بود و همین شیوه مدیریتی را از پیروانش می پسندد. از این رو، می فر ما ید:
اَقرَبُکُم مِنی مجلِساً یَؤمَ القِیامَةِ، اَحسَنُکُم خُلْقاً وَ خَیرکُم لِاَهلِهِ.
نزدیک ترین شما به من در قیامت کسانی اند که اخلاقشان نیکوتر است و با اعضای خانواده بهتر( و انسانی تر) رفتارکنند.
نیز می فرماید: اَحسَنُ الناسِ ایماناً… الطَفُهُم بِاَهلِهِ وَ أَنا الطَفُکُم بِاَهلی.
بهترین مردم در ایمان و تدین، کسانی هستند که با خانواده خود مهربان ترند و من از همه شما به خانواده ام مهربان ترم.
در حدیثی دیگر سفارش میکند:
با همسران خود مهربان باشید و دلهاشان را شادکنید تا با شما زندگی کنند.

مدیریت زن در خانواده - نعمت الله یوسفیان

حضرت امام باقر(علیه السلام) می فرماید:
إِنَّ الرَّجُلَ إذا أَصابَ مالا مِنْ حَرَام لَمْ یُقْبَلْ مِنْه حَجُّ و لا عُمْرَةٌ وَلا صِلَةُ رَحِم!(1)
ترجمه
هرگاه انسان، مالی را از طریق نامشروع به دست آورد، نه حج و عمره با آن مال قبول است و نه صله رحم!

شرح کوتاه
مقدّس بودن هدف - به تنهایی - در منطق اسلام کافی نیست; بلکه مقدّس بودن وسیله وصول به آن نیز لازم است، آنها که دلخوشند کارهای نیکی انجام می دهند، اما به وسیله ای که با آن، کار نیک را انجام می دهند نمی اندیشند، از این حقیقت غافلند که تا وسیله پاک و مقدّس نباشد، هیچ یک از آنها مقبول درگاه خداوند نخواهد شد،زیرا خدا تنها از پرهیزکاران قبول می کند (انما یتقبل الله من المتقین).

1. سفینة البحار، جلد 1، صفحه 213.
یکصد و پنجاه درس زندگی - آیت الله ناصرمکارم شیرازی