مفهوم عاطفه (عواطف)
مفهوم (عواطف)
«عاطفت» در لغت به معنای مهربانی، خویشی و قرابت است. در «منتهی الارب» عاطف به معنای «آهوکه گردن کج کند وقت نشستن» و معنای دیگر آن را «چادر» بیان می کند.
بسیاری از رفتار و اعمال انسان و حتی می توان گفت تمامی اعمال انسان ها برخاسته از عواطف و انفعالات آن هـاست. اگر انسان ها دارای عقل و ادراک فراوان بودند و مغز آن ها مرکز دریافت های عمیق علمی و نظری بود ولی از عواطف و غرایز بی بهره بودند هرگز فعّالیّتی از آن ها سر نمی زد. روان شناسان می گویند:
«عواطف موتور اصلی حرکت و فعّالیّت مادام العمر در انسان بوده و نوع و شدّت و ضعف آن تأثیر خاصی در زندگی فرد اجتماعی دارد وکلید سعادت و شقاوت انسان را باید در سلامت و عدم سلامت عاطفی او جستجوکرد.»1
گفتنی است که عواطف بر قضاوت های عقل تأثیر می گذارند و این تأثیر پذیری هم در مردان و هم در زنان مشاهده می شود ولی چون زنان کانون عواطف و احساسات هستند به طور طبیعی تأثیر پذیری بیش تری نسبت به مردان خواهند داشت.
خانم لمبروزو عوامل مختلفی راکه در جهت سیر تعقّل زن تأثیرگذاشته و نافذ هستند بیان می کند:
«عواملی مثل محبّت، اسلوب روزانه (مُد)، عزت نفس و فعّالیّت ممکن است تغییراتی عمیق در سیر تعقّل زن ایجادکنند.»
به عبارت روشن تر این روان شناس معتقد است که اگرچه عشق و علاقه به علوم نظری و انتزاعی در سرشت و طبیعت زن وجود ندارد ولیاستعداد کافی برای فراگیری این علوم در وی موجود است و اگر عواملی همچون عشق به دیگران و فضای موجود در جامعه و نیاز اجتماع محرّک او در آموزش این علوم شوند با توجّه به تأثیر عواطف و انفعالات در سیر تعقّل او به سوی این علوم جلب شده وتوفیق نیز خواهد یافت.
روان شناسی زن در نهج البلاغه - مریم معین الاسلام
فرم در حال بارگذاری ...
مفهوم عقل
عقل در لغت به معنای خِرَد، دانش و دریافت است و یا دریافت صفات اشیاء ازحسن و قبح وکمال و نقصان و خیر و شر با علم به مطلق اموربه سبب قولی که ممیّز قبیح ازحَسن است و…
در لغت نامه دهخدا حدود 30 نوع عقل ذکر شده است از جمله عقل اول (اعلی)، عقل الهی، عقل انسانی، عقل هیولانی، بالقوه، مستفاد (مضاعف) عقل بالملکه، عقل متأثر و…
در میان انواع عقل به تعریف دو موردکه در رابطه با بحث مورد نظر ماست می پردازیم. درکتب لغت عقل نظری را این گونه تعریف می کنند:
«عقل نظری؛ قوّه ی عالمه است در انسان و آن یکی از دو قوه ی اوست در برابر عقل عملی. و کسانی که نفس را جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء می دانند عقل نظری را به سه مرحله ی عقل هیولانی، و عقل بالملکه و عقل بالفعل تقسیم کرده اند. و مرحله ی دیگری نیز به آن افزوده اند که عقل بالمستفاد است و آن مرحله ای است که از مرحله ی هیولانی و بلکه بالفعل گذشته به مرحله ای رسیده باشد که برای حصول و حضور معلومات و استحضار امور نیازی به توجه و التفات نداشته باشد بلکه تمام نظریّات بالفعل نزد او حاصل باشد.»
بنابراین عقل نظری عبارت است از قوّه ی ادراک و فهم و تدبر انسانی در امور مختلف. و عقل عملی ازنظر علماء لغت عبارت است از:
«قؤه ی محرّکه ی عمل است در انسان و حیوان. در مقابل عقل نظری عقل عملی دارای مراتبی است که عبارت از تجلیه و تخلیه و فناء فی الله باشد.»
در فرهنگ فارسی «معین» عقل انسانی قوه ای از قوای نفسانی تعریف شده است که فعل انسان و تفکّر و تدبّر و نطق و تمییز و ایجاد صنایع را در بر می گیرد.
فرم در حال بارگذاری ...
جایگاه عقل و عاطفه ی زنان از دیدگاه امام علی(علیه السّلام) و روان شناسان
روان شناسان بر این باور هستندکه شخصیّت انسان ترکیبی از تأثیرات و روابط متقابل عقل و قلب و بدن است و شخصیت هرکس با وحدت این سه بعد، هویت واحدی پیدا می کند. آنان معتقدندکه انسان با قوّه ی عقل و فکر و به کمک حواس ظاهری خود به جهان خارج از ذهن آگاه و آشنا می شود. نظریه پردازان قلب راکه کانون عواطف و انفعالات است ثلث دیگر شخصیت انسان می دانند و برخی از مکاتب روانکاوری نیز عواطف و انفعالات را کلید روان شناسی خوانده اند. از سوی دیگر معتقدند که بدن بعد فیزیکی و ابزاری شخصیّت انسان بوده وکانون غرایز و تمایلات غریزی و نیازهای جسمانی اوست.
به هر حال انسان کامل از نظر علم روان شناسی کسی است که خوب می اندیشد و احساس و عواطف قوی داشته و نیازهای جسمانی خود را به خوبی بر آورده ساخته و در عمل موفق باشد.
برخی می نویسند:
«عقل و تعقل عبارت است از آن فعّالیّت مغزی که با قوانین واصول تثبیت شده از قضایای روشن و ساده نتایج مطلوب را به دست آورد وفعّالیّت عقلانی عبارت است از دقیق اندیشیدن در انتخاب وسایل برای وصول به هدفهای مطلوب.»
البتّه برای رسیدن به هدف ها از طریق استنتاج یا انتخاب قضایا و بدون توجه به ارزش های موجود در اهداف از عقل نظری استفاده می شودکه منطق صوری و ریاضی از جلوه های آن است. در عقل نظری محض، ارزش ها و واقعیّات فی نفسه مطرح نبوده و تنها چیدن واحدهایی که صحیح فرض شده است درکنار یکدیگر و نتیجه گیری از آن ها مورد نظر است امّا عقل عملی هر یک از نیروهای فعال درون بشری را هماهنگ می سازد تا همه ی آن ها در وصول به واقعیّات و بایستگی ها و شایستگی ها حرکت کنند. در عقل عملی آن چه مهم است، ارزش ها و واقعیت های موجود است نه استدلال های خشک.
روان شناسی زن در نهج البلاغه - مریم معین الاسلام
فرم در حال بارگذاری ...
ظرفیت ویژه مجالس امام حسین علیهالسلام برای تبلیغ دین
ظرفيت معرفي اهل بيت علیهمالسلام و سيرۀ ایشان، بيش از ظرفيت اسلام فقاهتي و شريعتي است. اسلام شريعتي اهل حلال و حرام است و بايد هم اینطور باشد؛ اما در تبليغ دين و گفتمان ديني بايد بر مفاهيم مهمتر تمرکز کرد. علَمي که در معرفي اسلام، بر نماز و روزه و خمس و… تأکيد خاص ميکند، نسبت به علَمي که به نام اهل بيت علیهمالسلام بوده و دربرگيرندۀ معرفت، غيرت، محبت، ايثار و ديگر عناصر انساني است، موفقيت کمتري در جذب افراد دارد. علَم دوم، پس از جذب افراد، آهسته آهسته احکام ديني را هم بيان ميکند. علَم امام حسين علیهالسلام کشش ويژهاي دارد و ميتوان در مجالس عزاداري ايشان، کم کم مطالب ديگر را هم بيان کرد؛ يعني در مجلس امام حسين علیهالسلام حتي مشروبخور هم ميآيد و نبايد جلوي وي را گرفت و مثلاً همين که در ذکر مصيبت بشنود که امام حسين علیهالسلام ظهر عاشورا جنگ را قطع کرد و با اينکه در معرض تير و ترکش بود، به نماز ايستاد، تأثيري اجمالي بر او دارد. در جبهۀ جنگ ايران و عراق هم برخي افراد نمازخوان نبودند، اما بامعرفت بودند و در عملياتها شرکت میکردند و فضاي جبهه برخي از آنها را هم نمازخوان کرد. مجلس امام حسين علیهالسلام حتي براي مسيحي و سني و زيدي هم کشش دارد. حتي ميگويند فرهنگ عزاداري براي امام حسين علیهالسلام بر واتيکان هم تأثير گذاشته و آنها هم روضهخواني براي حضرت عيسي علیهالسلام را آغاز کردهاند.
عاشورا با عناصری مثل انقلابيگري، ايثار و مظلوميت، زيباييها را در خود جمع کرده و مظهر غلبۀ زيبايي بر زشتي شده است؛ زشتي شمر، عمر و … در يک سو سنگيني ميکند؛ اما در آخر، تربت کربلا معطر ميشود؛ چون قطرۀ خون انسان نيک غلبه دارد. شايد در ماجراي خلقت آدم، ملائکه تصوير اتفاقات کربلا را در ذهن داشتند که گفتند «أَ تَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَ يَسْفِكُ الدِّمَاء» و شايد معناي پاسخ خداوند به آنها، غلبۀ زيبايي بود. اين غلبۀ زيبايي بر زشتي در ماجراي عاشورا، ميتواند بر زندگي ما هم تأثير بگذارد. ميتوان با گرد هم آوردن خانواده زير لواي اربعين، زشتي اختلافات و مشکلات را مغلوب پيوند مجدد و محبت و ارتقاي خانواده کرد. اگر اين کار در خانوادهاي صورت گيرد، کليت اين آيه شامل آن خانواده هم ميشود: «فِي بُيوتٍ أَذِنَ اللّهُ أَن تُرْفَعَ وَ يُذْکَرَ فِيهَا اسْمُهُ يسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالغُدُوِّ وَ الآصَالِ رِجَالٌ لا تُلْهِيهم تِجارَةٌ و لا بَيعٌ عَن ذِکْرِ اللّه» ؛ گرچه مصداق کامل اين آيه خانوادۀ اميرالمؤمنين علیهالسلام است. بايد زير علَم امام حسين علیهالسلام متعهد شويم که حواسمان به هم باشد و به مشکلات يکديگر بياعتنا نباشيم. در فرآيند حل مشکل افراد، ظرفيتهاي عاطفي بيشتر میشود و بر اثر آن، پيوندها قويتر ميگردند.
فرم در حال بارگذاری ...
تأثیر تربیتی زیارت اربعین به صورت خانوادگی
با تمام اينها، حرکت فعلي براي زيارت اربعين فردگرايانه است، نه خانوادگي. تجربه نشان داده است که حتي اردوي دو سه روزۀ دانشآموزي، اگر همراه مادران دانشآموزان برپا شود، فرزند و مادر را به يکديگر نزديکتر ميکند. ميتوان زير علم امام حسين علیهالسلام خانواده را هم گرد هم آورد و نه تنها فرد را. ايتالياييها ميگويند در خانوادهاي که دستهجمعي عبادت شود، طلاق رخ نميدهد. پيوندهاي خانوادگي در خانوادهاي که مجلس هفتگي روضه داشته باشد و افرادش به صورت خانوادگي در پيشگاه خداوند تضرع کنند، تقويت مييابد. حتي ميتوان بين شبکۀ امت و اربعين هم پيوند برقرار کرد.
فرم در حال بارگذاری ...