اباعبدالله الحسین (ع) در جمله‌ای از خطبه خویش از احبار و ربانیّون یعنی عالمان دین که در گذشته در انجام وظیفه بزرگ امر به معروف و نهی از منکر قصور و کوتاهی می‌ورزیدند و ظلم پیشگان را از عمل شنیع و ننگینشان باز نمی‌داشتند، سخن‌روان و شیوایی به میان می‌آورد، که در این بخش روشن‌تر بیان شده است عالمان دین در هر عصری به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته اوّل آنانند که در آیات اشاره شده در خطبه سید الشهدا (ع) از وظیفه امر به معروف و نهی از منکر که مهم‌ترین وظیفه و مسئولیت آنان بود، کوتاهی می‌کردند و به رسیدگی به امور مردم و تلاش و مبارزه برای رهایی و نجات و رستگاری آنان با ظالمان و قدرت‌های ستم پیشه به مراوده و مجالست می‌پرداختند و توجیه‌گر ظلم و فساد و جنایتشان می‌شدند.دسته دوم عالمان وارسته و مسئول که خود را در برابر دین خدا و توده‌های مردم جامعه وظیفه‌مند و دارای مسئولیت‌های سنگین هدایت و راه‌یابی و مقابله و مبارزه با ظلم و فساد و گمراهی می‌دانستند و لحظه‌ای در انجام تکالیف الهی خود قصور و تسامح روا نمی‌داشتند.قرآن کریم از این عالمان آگاه و مسئولیت‌پذیر این گونه یاد می‌کند:«کسانی که رسالتهای خدا را ابلاغ می‌کنند و از او می‌ترسند، و از هیچ کس جز اوبیم به دل راه نمی‌دهند، و خدا خود، برای حساب‌رسی بسنده است »و در آیه‌ای دیگر می‌فرماید:هر آینه از میان بندگان خدا، عالمان و دانشوران از او می‌ترسند و در برابرش خاشع هستند.صفت و شاخص بارز عالمان صالح و پاک «خشوع و «ترس در برابر خداوند قادر متعال است خوف این بندگان در برابر عظمت حضرت پروردگار با مشاهده آثار شگرف او،در آفرینش و شناخت و معرفت اصیل نسبت به ذات و صفات و اسماء او صورت می‌پذیرد و آنان هر چه در ایجاد ارتباط معنوی با مبداء وجود، بیشتر توفیق به دست می‌آورند و در اُنس و تقرب به او مراحل بالاتری را پشت سر می‌گذارند و روح و روانشان را از مناجات با او سیراب می‌سازند، خاضع‌تر می‌گردند و خویشتن را در برابر فرمان‌ها و دستورالعمل‌های زندگی ساز و سعادت آفرین دین او تسلیم‌تر و مراقب‌تر می‌یابند.خوف و خشوع در برابر خداوند منّان حالتی در روح پدید می‌آورد که خوف و ترس در برابر قدرت‌های سلطه‌گر را نفی می‌کند؛ به تعبیری دیگر، خاضع برای خدا چنان باعشق و محبت او پرورده می‌شود و طاعات و عبادات به درگاه پروردگار آنسان در روح و روان او اثر مثبت و سازنده بر جای می‌نهد، و قدرت و توان در نهادشان ذخیره می‌سازد که‌در برابر هیچ قدرتی سر تسلیم فرود نمی‌آورد.طبیعی است که توکل به خدا که موجب فرو ریختن همه خوف و هراس‌های نامطلوب از قدرت‌های بشری می‌گردد، علمای صالح و خداترس را برای انجام وظایفی که خدا برای آنان معین و مشخص کرده آماده و مهیا می‌سازد و راه را برای مقابله با هرگونه ظلم و ستمی که از دستگاه‌های جور بر توده‌های محروم جامعه می‌آید، هموار می‌نماید.اوراق تاریخ مبارزه‌های وقفه‌ناپذیر و خونین این دسته از علمای دین را با ظالمان و تجاوز پیشگان در راه اجرای دستورهای الهی و نجات و رهایی مردم مظلوم به ثبت‌رسانده است و جامعه‌های بشری همواره سلامت و سعادت خود را در پرتو مجاهدات و تلاش‌های خالصانه این بندگان وارسته و صالح خدا به دست آورده‌اند.تداوم و استمرار ارزش‌های الهی و انسانی که تضمین کننده زیست سالم جمعی است با مسئولیت‌شناسی و مبارزه پیگیر اینان در بستر زمان تحقق یافته است و ان شاء الله تا ظهور منجی یگانه بشریت و خورشید تابنده اسلام این تحقق به عینیّت رسد و دل‌های میلیونها مظلوم گیتی را به جمال عدالت گسترش روشن کند و حافظ ارزش‌ها و معرفت گرداند.

جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در نهضت امام حسین علیه السلام - ولی الله اردشیری