علی (ع) موقع نماز در برابر وجود مطلق و ازلیّت با دل پاک و توجّه تامّ می‌ایستاد و به راز و نیاز مشغول می‌شد. عبادت و پرستش او مانند اشخاص عادی نبود. خود آن حضرت فرماید:
«عده‌ای از مردم به امید نعمت بهشت خدا را عبادت می‌کنند و این عمل تاجران است. برخی هم از ترس عقوبت دوزخ او را پرستش می‌کنند و این عبادت بردگان است و گروهی نیز خدا را برای ادای شکر عبادت می‌کنند و این عبادت آزادگان است». بعد می‌فرماید:
«الهی ما عبدتک طمعاً للجنة و لا خوفاً من النار بل وجدتک مستحقاً للعبادة؛ خدایا! من تو را به طمع بهشت و یا ترس از جهنم عبادت نمی‌کنم، بلکه تو را مستحق و سزاوار پرستش یافتم».
بنا به قاعده‌ی روانشناسی هر فردی حتی هر جنبنده‌ای روی اصل حب ذات همیشه در فکر دفع ضرر و جلب منفعت است. تنها علی (ع) بود که بدون جلب نفع(بهشت) و دفع ضرر (دوزخ) صرفاً عبادت را به خاطر خداوند به جا می‌آورد.
علی (ع) به مرحله‌ی نهایی یقین رسیده بود؛ یقینی که بالاتر از آن را نمی‌توان پیدا نمود.
علی (ع) می‌فرمود:
«لو کشف الغطا ما ازددت یقینا؛ اگر پرده برداشته شود یقین علی به اندازه‌ی خردلی زیاد نمی‌شود».
علی (ع) خود را مانند موجی در اقیانوس حقیقت مستغرق ساخته بود. فکر و ذکر و حرکات و سکنات او همه از حقیقت خواهی وی حکایت می‌کرد.
علی (ع) در تزکیه و تهذیب نفس و سیر مراتب کمالی وجود بی نظیر بود. لوح ضمیرش چون جام جهان نما بود. او به هر چه نگاه می‌کرد خدا را می‌دید؛ چنانکه فرمود:
«ما رایت شیئاً الا رأیت الله قبله و معه و بعده؛ چیزی را ندیدم مگر اینکه خدا را قبل از آن و با آن و بعد از آن مشاهده کردم».
علی (ع) می‌فرمود: «لم اعبد ربالم اره؛ عبادت نکردم به خدایی که او را ندیده باشم».
پرسیدند: «یا علی! چگونه خدا را می‌توان دید؟» فرمود: «با چشم حقیقت خواهی و اخلاص، نه با دیده‌ی ظاهری».
علی (ع) در مقابل عظمت خدا و مبدأ هستی خود را ملزم به خضوع و خشوع می‌دید. مناجاتهای او با شیواترین کلمات این معنیرا می‌رساند.
دعای کمیل که آن حضرت به یکی از اصحاب خود (کمیل بن زیاد) تعلیم فرمود، یکی از شاهکارهای روح بلند و ایمان قوی و یقین ثابت علی (ع) است که از ملکوت اعلی و جهان نامرئی صورت گرفته و آن معانی عالی و بدیع در قالب الفاظی شیوا و عباراتی کاملاً رسا ریخته شده است.
گاهی در برابر رحمت واسعه‌ی معشوق حقیقی سر تاپا امید گشته و زمانی قدرت و جبروت حق چنان بیم و هراسی در دل او افکنده است که بی اختیار به حالت تذلّل و خشوع افتاده است.
سوز و گداز، بیم و امید، توجه و خلوص، وعده و وعید، زیبایی الفاظ و رسایی عبارات که در این دعا به کار رفته است، پرده‌های فراوانی را که میان حق و خلق است برطرف می‌کند.
این مناجات دل آدمی را می‌رباید و آفریدگار را در نظر انسان حاضر و ناظر قرار می‌دهد و شخص را بیدل و از خود بی خبر کرده و او را شیدا و شیفته و مجذوب و آشفته می‌سازد.
دعای صباح و سایر مناجات آن حضرت نیز در نوبه‌ی خود مراتب خضوع و خشوع وی را در برابر جلال و شکوه خداوندی آشکار می‌سازد. برای مثال مناجات زیر که منسوب به آن حضرت است نوشته می‌شود:
لک الحمد یا ذاالجود و المجد و العلی
تبارکت تعطی من تشأ و تمنع
الهی و خلاقی و حرزی و موئلی
الیک لدی الاعسار و الیسر افزع
الهی لئن جلت وجمت خطیتی
فعفوک عن ذنبی اجل و اوسع
الهی‌تری حالی و فقری و فاقتی
وانت مناجاتی الخفیة تسمع
الهی اذا لم تعف عن غیر محسن
فمن لمسئ بالهوی یتمتع .

ایمان و عبادت علی ( علیه السلام ) - روزنامه جمهوری اسلامی