قرآن كريم گاهي با بيان (وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ)و زماني با عبارت: (فَامْشُوا فِي مَنَاكِبَها)، انسان را به بهره‌گيري از منابع طبيعي فراخوانده مي‌فرمايد: روي دوش زمين راه برويد و روزي بگيريد. لازمه اين فرمان، تلاش براي استخراج معادن، كشاورزي، … و بهره‌گيري هرچه بهتر از مواد خام طبيعت است. امتثال اين دستور الهي كار آساني نيست، بلكه نياز به تلاش و همت جدي دارد. اين سفره گسترده نعم الهي در صحرا و دريا و در اعماق كوهها براي بشر پهن شده و انسان بايد با تلاش خويش از آنها بهره‌مند شود. خداوند قبل از خلقت انسان همه نعمتهاي لازم جهت زندگي را آفريد؛ يعني زمين و زمينه را براي زندگي بشر فراهم كرد، آن‌گاه بشر را در روي زمين خلق كرد.
چنين نبود كه انسان ابتدا آفريده شود سپس براي رفع نياز او موجودات ديگر خلق شوند؛ چنان‌كه نوزاد چون توان هضم غذا ندارد، ابتدا شير مادر براي او فراهم شد و پس از مدتي كه توان غذا خوردن و كار كردن يافت غذا و فعاليت او مشخص گرديد، به انسان نيز عقل و خرد داد، ابزار در اختيار او نهاد، فرمان تلاش در روي زمين و آبادكردن آن را بيان كرد و فرمود: شما حركت كنيد، (ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ)؛ ما راه را براي شما آسان مي‌كنيم.
ضرورت بهره‌وري بهينه از منابع طبيعي
خداي سبحان موجودات را در تسخير انسان قرار داد؛ نه به آن معنا كه خود انسان آنها را تسخير كند، بلكه خداوند آنها را براي بشر مسخر قرار داد؛ چنان‌كه در سوره «ابراهيم» مي‌فرمايد: (اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماوَاتِ وَالأَرْضَ وَأَنزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَّكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي البَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الأَنْهَار وَسَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَالقَمَرَ دَائِبَيْنِ وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ)
در اين آيات كلمه (سَخَّر) چهار بار تكرار شده است و ضمير خطاب (لَكُمُ) نيز چندين بار تكرار شده است. هر چند واژه «تسخير» مفهوم جامع ذهني دارد ولي تسخير شمس و قمر با تسخير ليل و نهار متفاوت است؛ همچنان كه تسخير بحر با تسخير نهر متفاوت است. بنابراين هر يك از مخلوقات الهي؛ هم وجودشان با ديگري تفاوت دارد و هم تسخير آنها، از اين جهت بهره‌برداري از آنها نيز متفاوت خواهد بود.
ولي آنچه مهم است اينكه همه موجودات مسخر انسان هستند، از اين جهت لازم است به نحو احسن از اين نعمتهاي الهي بهره‌برداري شود كه در غير اين صورت كفران نعمت است.
يكي از نعمتهاي خدادادي دريا است. اگر انسان استفاده ابتدايي از آن بكند، او با ساير موجودات آبزي و پرندگان دريايي در استفاده از دريا يكسان است و تسخير آن مصداق ندارد. اگر انسان افزون از استفاده از آب دريا و كشتيراني، در درياي نعمتهاي الهي غواصي كند و از عمق دريا تا فضاي درون و بيرون آن به تحقيق علمي بپردازد و معادن دريايي و سرمايه‌هاي موجود در دريا را شناسايي و به بشر عرضه كند، آنگاه مي‌توان گفت از درياي تسخير شده استفاده صحيح كرده است؛ چنان‌كه اگر تنها از روشنايي و گرماي خورشيد استفاده كند، تفاوتي ميان انسان و ديگر موجودات زنده ـ اعم از حيوانات و نباتات ـ در استفاده از خورشيد نخواهد بود، كسي مي‌تواند ادّعا كند كه از نعمت خورشيد به خوبي استفاده كرده و به آيه (سَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْس) عمل كرده است كه انواع استفاده‌هاي مفيد و منافع زيست محيطي آن را شناسايي كرده در اختيار بشريت قرار دهد.
زمين را نيز خداوند مسخر انسان قرار داد تا به راحتي توان زندگي روي آن را داشته باشد؛ براي كشاورزي بتواند آن را شخم زده و براي استخراج معادن و كاوشهاي علمي در رشته‌هاي مختلف خاك‌شناسي و معدن‌شناسي بتواند حفاريهاي عميق كند و همچنين براي شناخت گسلها و مناطق زلزله‌خيز به تحقيق عمقي زمين بپردازد تا مردم از زندگي مرفه و أمني برخوردار شوند ولي اگر استفاده از زمين تنها در حد ساختن آشيانه و زندگي عادي باشد، ديگر حيوانات نيز چنين بهره‌مندي را دارند. هم‌چنان كه انسان به عمق زمين مي‌رود و نفت و گاز و ديگر منابع زيرزميني را استخراج مي‌كند بايد از فضا و موجودات آن نيز بهره‌برداري مناسب كند.
اگر تنها به استفاده ابتدايي از نعمتهاي الهي بسنده شود و مسخر بودن موجودات براي انسان ناديده گرفته شود؛ چنان‌كه قرآن كريم مي‌فرمايد: (أَلَمْ يَرَوْا إِلَي الطَّيْرِ مُسَخَّرَاتٍ)(وَالخَيْلَ وَالبِغَالَ وَالحَمِيرَ لِتَرْكَبُوهَا)و از مخلوقات الهي به طور شايسته بهره‌مند نشود، كفران نعمت كرده شامل آيات: (أَلَمْ تَرَ إِلَي الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ البَوَارِ)، (إِنَّ الإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ)خواهد بود.

[اسلام و محيط زيست - صفحه 32]