دوره آسیب شناسی اجتماعی زن و خانواده

با توجه به تغییرات دو دهه اخیر در نقش های زنان و مشارکت بیشتر آنان در فعالیت های اجتماعی و شغلی و نیز با توجه به تغییراتی که در زمینه ارزش ها و نگرش ها پدید آمده همچنین گسترش روحیه فردگرایی و توجه به آرمان ها و علایق فردی که به ویژه در نسل های جدید گسترش یافته شاهد آن بوده ایم که هم در نقش های درون خانواده و هم در رویکرد به مادری و فرزند آوری به ویژه در معنای مادری و نقش مادری بازتعریف ها و تأملات گسترده ای صورت گرفته و پژوهش های اخیر و آمارهای مربوطه شاهد این مدعا هستند.

قابلیت باروری زنان ازآغاز زندگی بشری، مورد توجه بوده و اهمیت باروری در تمام جوامع موجب گردیده که این قابلیت منبع احترام و ارزش اجتماعی برای زنان به شمار آید. در کشور ما نیز مادری همواره یکی از نقش های محوری زنان به شمار آمده و اهمیت آن در دوره پس از انقلاب اسلامی افزون تر شده است. تا جایی که اشتغال زنان در خارج از خانه به دلیل آن که مادری فعالیتی تمام وقت و خاص زنان به شمار آمده همواره با مناقشه ها و مخالفت ها و موانعی همراه بوده است. و بر این اساس نرخ اشتغال زنان و نوع مشاغل زنان نیز دستخوش تغییراتی بوده است.بر اساس آمار موجود تعداد زنان شاغل در ایران از سال 1335 تا 1355 به طور مداوم افزایش یافته است . در سال 1355 حدود 12 درصد از جمعیت شاغل را زنان تشکیل می دادند . سال های 1355 تا 1365 به دلیل اولویت قرار گرفتن نقش همسری و مادری شمار زنان شاغل کاهش می یابد . از سال 1365 تا 1370 بر نسبت زنان شاغل 1 درصد افزوده شده و به 13 درصد بالغ می شود. با این همه مطالعاتی که بر روی میزان رضایت از نقش مادری در زنان شاغل انجام گرفته نشان می دهد که مادران شاغل از خودشان در مقام مادر راضی نیستند و احساس می کنند کمتر از مادران خانه دار به کودکانشان می رسند (شانون : 1371 : 23)

از طرف دیگر آمار ارائه شده توسط مرکز آمار ایران در سال 1395 میانگین نرخ باروری در کشور را 8/1 درصد اعلام کرده و هر چند افزایش سن ازدواج یکی از عوامل اصلی در کاهش نرخ باروری محسوب شده (میانگین سن ازدواج در مردان 27 سال و در زنان 25 سال بوده) اما نرخ باروری مطلوب نیز از نظر زنان 2/1 بوده است.

در این پژوهش ما با سه مفهوم عمده «نهاد مادری»، «تجربه مادری» و «تعاریف و برداشت های جدید از نقش مادری» سر و کار داریم. «نهاد مادری» به معنای تعاریف سنتی و رایج از مادری و نقش سنتی یعنی بایسته و شایسته مادری در جامعه است یعنی آنچه به طور سنتی در جامعه مورد نظر در خصوص نحوه ایفای نقش مادری وجود دارد و «تجربه مادری» با نحوه ایفای نقش مادری در واقعیت و به عبارت دیگر عملکرد یا پرکتیس مادری افراد مرتبط است.

دو ایده محوری در تعریف سنتی مادری وجود دارد و آن این که 1- مادری مهمترین نقش یک زن است و زن با آن است که به کمال می رسد و 2- مسئولیت های مراقبت و تربیت کودک مختص مادر بیولوژیکی اوست.

در اثر محوری شمردن نقش مادری برای هویت زنان در زندگی روزمره زنان امروزی دو مساله مهم بروز می کند که اولی مشکلات نازایی برای زنان نابارور و دومی تضادهای نقشی و دشواری های مادری زنان شاغل است. وقتی هویت زنان به مادری فروکاسته شود و سایر نقش ها و هویت های زنانه در حاشیه قرار گیرد و با وجود افزایش سطح آگاهی و تحصیلات و علاقمندی زنان به فعالیت های اجتماعی و اقتصادی، ساختار خانواده همچنان سنتی باقی بماند این مشکلات و مسائل بروز می کند. در این جاست که شناخت چگونگی تجربه زنان به عنوان مادر در خانواده و فهم تجارب روزمره زنان در توصیف آن از زبان خودشان می تواند تاثیر مهمی در افزایش دانش ما در این زمینه داشته باشد که خود گامی اولیه در جهت رفع مشکل است.

سرکار خانم دکتر مریم رفعت جاه