ششم. بهترين اعمال در شب قدر

محدّث بزرگوار، ابن بابويه رحمه الله در مجلس ۹۳ از كتاب الأمالى، پس از بيان نوافل شب هاى ماه رمضان و صد ركعت نماز براى هر يك از شب هاى بيست و يكم و بيست و سوم، مى گويد: ومن أحيا هاتين الليلتين بمذاكرة العلم فهو أفضل ؛ هر كس اين دو شب را با گفتگوى علمى احيا بدارد، بهتر است. به نظر مى رسد كه اين مطلب، برگرفته از سخن پيامبر خدا به ابوذر است كه در آن، برترى علم را بر عبادت به تفصيل، بيان، و در پايان آن فرموده است: 

عنه صلى الله عليه و آله: يا أبا ذَرٍّ الجُلوسُ ساعَةً عِندَ مُذاكرَةِ العِلمِ خَيرٌ لَك مِن عِبادَةِ سَنَةٍ صِيامِ نَهارِها وَقِيامِ لَيلِها ؛

عنه صلى الله عليه و آله: اى ابو ذر! يك ساعت نشستن براى گفتگوى علمى براى تو، از عبادت يك سال كه روزش را روزه بدارى و شبش را به نماز بِايستى، بهتر است. افزون بر اين حديث، منابع حديثى، روايات بى شمارى از اهل بيت عليهم السلام را نقل كرده اند كه مى رساند آموختن دانش، به مراتب، برتر از عبادت است؛ ليكن براى روشن تر شدن اين موضوع، توجّه به چند مطلب ضرورى است:

الف كدام علم و كدام عبادت؟

 از ديدگاه فقهى، «آموختن علم»، احكام پنجگانه را دارد و بررسى متن احاديث  فراوانى كه علم را برتر از عبادت مى دانند، به روشنى مى رساند كه مقصود، برترى آموختن واجب يا مستحب بر عبادات مستحب است. 

ب نقش عبادت در پيدايش نو علم

از نگاه متون اسلامى، عبادات، نقشى بنيادى در پيدايش و تداوم فروغ علم دارند. از اين رو، هدف احاديثى كه علم را برتر از عبادت مى دانند، تضعيف يا انكار نقش سازنده عبادت در كنار علم نيست؛ بلكه تأكيد بر همراه ساختن عبادت با علم و برحذر داشتن از عبادتِ ناآگاهانه است كه نه تنها بى ارزش، بلكه خطرآفرين است. 

ج سيره اهل بيت عليهم السلام

بررسى و تأمّل در سيره عملى اهل بيت عليهم السلام درباره شب قدر و عنايت ويژه آنان به عبادت و ذكر در شب هاى: نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم، و توجّه به رهنمودها و سفارش هايى كه به بهره گيرى بيشتر از اين شب‌ها داشته اند، همگى به روشنى نشان مى دهند كه اين شب ها، جز در موارد استثنايى، بايد صرف عبادت و ذكر و نيايش و اُنس با خداى سبحان شوند. البتّه اين، بدان معنا نيست كه نتوان بخشى از شب قدر را به تأليف [۱]يا بيان معارف و علومى پرداخت كه سطح آگاهى و معرفت مردم را بالا مى برد؛ بلكه مقصود، هشدار دادن به اين نكته است كه به بهانه و به استناد رواياتى كه علم را بر عبادات ترجيح مى دهند، نبايد در شب قدر، از بركات اُنس با خداوند و بهره بردن از تضرّع در پيشگاه او، غافل شد. 

—————

[۱]: . شمارى از بزرگان علما، تأليف هاى معروف خود را در شب قدر به پايان برده اند، همچون شيخ محمّد حسن، صاحب جواهر، كه اين كتاب عظيم را در شب بيست و سوم ماه رمضان تمام كرده است. نيز ملاّ هادى سبزوارى، در بيست و سوم رمضان سال ۱۲۶۱ ق، تأليف كتاب منظومه را به پايان رسانده است. همين نكته را درباره مفسّر برجسته قرآن، علاّمه طباطبايى نيز مى بينيم كه تفسير ارزشمند خويش الميزان را در بيست و سوم رمضان سال ۱۳۹۲ ق، تمام كرده است. خودِ اين خدمت گزار كوچكِ احاديث اهل بيت عليهم السلام نيز كار تدوين كتاب ميزان الحكمة را در بيست و سوم ماه رمضان سال ۱۴۰۵ ق، به فضل الهى به پايان رساندم.