1.خطر شرک :«و [ یاد کن ]هنگامی را که لقمان به پسر خویش ـ در حالی که وی او را اندرز می داد ـ گفت: «ای پسرک من! به خدا شرک میاور ؛ که به راستی ، شرک ستمی بزرگ است»» .
حدیث پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : «و [ یاد کن ]هنگامی را که لقمان به پسر خویش ـ در حالی که وی او را اندرز می داد ـ گفت: «ای پسرک من! به خدا شرک میاور» . همواره از خدا پروا کن و همواره یاد خدا، دوستیِ خدا، ترس از خدا و امیدِ [گشوده شدنِ ]دری نزد خدا را داشته باش؛ چرا که اگر اینها را بپذیری ، خدا تو را عزیز می گردانَد» .
۲ / ۲نقش اعمال در سرنوشت انسان :«ای پسرک من! اگر [ عملِ تو ] هم وزن دانؤ خَردلی و در تخته سنگی یا در آسمان ها یا در زمین باشد، خدا آن را می آورد، که خدا بس دقیق و آگاه است» .
حدیث البدایة و النهایةـ به نقل از هشام بن عُروه ، از پدرش ـ: لقمان گفت: «همان را درو می کنید که می کارید» .
الاختصاصـ به نقل از اوزاعی ـ: لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! همانا تو همان را درو می کنی که می کاری ، و همانی را به دست می آوری که عمل می کنی» .
عرائس المجالسـ به نقل از سفیان ثوری ـ: لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! کارهای کوچک را دست کم نگیر؛ زیرا فردا [ی قیامت ]آنها بزرگ می گردند» .
الاختصاصـ به نقل از اَوزاعی ـ: لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! خداوند متعال مردم را در گرو عمل هایشان قرار داده است ؛ پس وای بر آنان ، نسبت به آنچه دست و دلشان به دست می آورَد!» .
الاختصاصـ به نقل از اَوزاعی ـ: لقمان علیه السلام به پسرش گفت: «ای پسرم! همانا تو [سرانجام] در کفنت پیچیده می شوی و در قبرت جا می گیری و همه عملت را می بینی» .
الاختصاصـ به نقل از اَوزاعی ، درباره گفته لقمان علیه السلام به پسرش ـ: ای پسرم! روز قیامت ، زمانی است که آسمانْ شکافته می شود و در هم می پیچد و فرشتگان ـ در صف هایی ، بیمناک [از خدا] و در برگیرنده [ ی بندگان] و با مهربانی ـ نازل می گردند و تو موظّف می شوی که از صراط ، گذر کنی. در این هنگام ، عملت را مشاهده می کنی و ترازوها [ ی سنجش عمل] برپا می گردند و دیوان ها گشوده می شوند .

3.از کارهای بزرگ و اساسی :«ای پسرک من! نماز را بر پا دار و [دیگران را] به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار، و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است ، شکیبا باش. این ، [ حاکی ] از عزم [ و ارادؤ تو در ] امور است» .
حدیث إرشاد القلوب :از سفارش لقمان علیه السلام به پسرش ، این است که گفت: «ای پسرم! مبادا خروس ، زرنگ تر از تو و مراقب تر از تو بر نمازها باشد! مگر آن را نمی بینی که هنگام هر نمازی ، بانگ می زند و سحرگاهان ـ در حالی که تو در خوابی ـ با صدایش اعلان وقت می کند؟» .
إرشاد القلوب:از سفارش لقمان علیه السلام به پسرش ، این است که : «هر گاه نماز می خوانی، آن را نماز وداع قرار ده ؛ که گمان داری بعد از آن ، هرگز زنده نخواهی ماند. و از عذر تراشی برای ترک نماز بپرهیز؛ زیرا عذر آوردن از کار خیر ، معنا ندارد» .
المواعظ العددیة :لقمان علیه السلام به پسرش گفت: «در سختی ، باوقار و در گرفتاری ها ، شکیبا و در آسایش ، سپاس گزار و در نماز، فروتن و به جانب نماز، شتابان باش» .
امام صادق علیه السلامـ در بیان نصایح لقمان علیه السلام به پسرش ـ: روزه ای بگیر که شهوتت را قطع کند و روزه ای نگیر که از نماز، بازت دارد؛ زیرا نماز ، نزد خدا محبوب تر از روزه است .
تفسیر السُّلَمیّ :لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! نماز را به پا دار، [دیگران را] به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار، و از خودت آغاز کن، و بر سختی هایی که به تو می رسد، شکیبا باش؛ زیرا این کار ، پاداش ها را در پی می آورد» .
4.خطر تکبّر و غرور :«و از مردم [ به نِخوت ] رُخ بر متاب . و در زمین ، خرامان راه مرو ، [چرا که ]خداوند خودپسندِ لافزن را دوست نمی دارد . و در راه رفتنِ خود ، میانه رو باش، و صدایت را آهسته ساز، که بدترینِ آوازها بانگ خران است» .
حدیث الاختصاصـ به نقل از اَوزاعی ، درباره آنچه لقمان علیه السلام به پسرش گفت ـ: ای پسرم! متکبّرانه روی زمین راه نرو؛ زیرا زمین را نمی توانی بشکافی و به بلندای کوه ها نمی رسی .
الاختصاصـ به نقل از اوزاعی ، درباره آنچه لقمان علیه السلام به پسرش گفت ـ: ای پسرم! زورگویی و تکبّر و تفاخر را از خود دور کن، و بدان که تو [سرانجام] در قبر ساکن خواهی شد.
الاختصاصـ به نقل از اوزاعی ، درباره آنچه لقمان علیه السلام به پسرش گفت ـ: ای پسرم! از زورگویی و تکبّر و تفاخر بپرهیز، و گرنه ، با ابلیس در خانه اش همسایگی کن ! … ای پسرکم ! بدان که هر کس با ابلیس همسایگی کند، همانا در سرای خواری و پستی قرار می گیرد که در آن ، مرگ و زندگی نیست .
الاختصاصـ به نقل از اوزاعی ـ: لقمان به پسرش گفت : «ای پسرم! وای بر کسی که زور گوید و تکبّر ورزد! چگونه خود را بزرگ می شمارد کسی که از گل آفریده شده و به گِل باز می گردد و نمی داند به کجا خواهد رفت؟! یا به بهشت [می رود] ، که در این صورت ، رستگار است ؛ یا به جهنّم ، که در این صورت ، آشکارا زیان کرده و بدبخت شده است» . و نیز روایت شده است : «چگونه زور گوید کسی که دو بار ، در مجرای بول قرار گرفته است؟!» 
5.آرام گام برداشتن و آهسته سخن گفتن :«و در راه رفتنِ خود ، میانه رو باش . و صدایت را آهسته ساز، که بدترینِ آوازها بانگ خران است» .
حدیث تفسیر القمی :سخن خدا : «و در راه رفتنِ خود ، میانه رو باش» یعنی: شتاب نکن. «و صدایت را آهسته ساز» یعنی: آن را بالا نبر «که بدترینِ آوازها بانگ خران است» .
الکافیـ به نقل از ابو بکر حَضرَمی ـ: از امام صادق علیه السلام درباره این سخن خداوند عز و جل پرسیدم : «و در راه رفتنِ خود ، میانه رو باش» . فرمود : «[منظور ،] عطسه زشت است» .
مجمع البیان: «و در راه رفتنِ خود ، میانه رو باش» ؛ یعنی : راه رفتنت را میانه و همچون راه رفتن در حالت آرامش و وقار قرار ده ، مانند این سخن خدا : «کسانی که روی زمین ، به نرمی گام بر می دارند» . لقمان علیه السلام پسرش را به میانه روی در گام برداشتن و سخن گفتن ، امر کرد . و از زید بن علی روایت شده که گفت: منظور، در آوردنِ صدای اُلاغ توسّط مردم است و آنها [که چنین صداهایی از خود در می آورند] نادان ها هستند که خداوند به اُلاغ ، تشبیهشان کرده ، چنان که در آیه دیگری آنان را به چارپایان تشبیه فرموده است : «آنان مانند چارپایان اند» . و از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: «[منظور از آن ،] عطسه بلند و زشت است، و مرد ، صدایش را برای سخن گفتن ، به زشتی بلند می کند، مگر آن [هنگامی] که دعا کند یا قرآن بخواند» .

حکمت نامه لقمان - محمد محمدی ری شهری