تفسیر و تحلیل واقعی «حجت» و به عبارت دیگر تصوّر صحیح آن، زیربنای تصدیق ضرورت آن در نظام آفرینش است، بدون فهم صحیح حجّت و درک معنای «حجیت امام و نبی»، نمی توان به ضرورت یا عدم ضرورت آن حکم کرد.

معنای حجیت امام
ملاصدرا (ره) در بیان این نکته نویسد:انسان در آغاز تولد خود، حیوانی بسان حیوانات دیگر است که جز خوردن و آشامیدن نمی داند؛ سپس با رشد جسم باقی صفات نفس از شهوت و غضب برایش حاصل می شود. تا این جا انسان، حیوان راست قامت است و با بقیه حیوانات تمایزی ندارد.«فلومات علی هذه الحاله لم یکن له فی الاخره حیوه مستقرّه ولاحساب ولاکتاب ولاثواب ولاعقاب ایضاً اذ العذاب والشقاوه فرع الشعور بالسعاده التی فی مقابلها».بدین جهت، این انسان نه مستحق ثواب است و نه مستحقق عتاب؛ چرا که شقاوت عدم ملکه است و تا سعادت تصور نشود و امکان نیابد، آن هم معنا نمی یابد.حیوان مستوی القامه، به واسطه حجت به حیات انسانی قدم می گذارد و در مسیر ثواب و عقاب قرار می گیرد، نقش و معنای حجّت در زندگی این است که انسان را وارد زندگی و حیاتی فراتر از حیات حیوانی می کند.«اذ تَبیّن هذا فنقول: معنی کَون النبی او الامام حجه للّه علی العباد، انّ طاعته یوجب استحقاق الرحمه و الجنه و النعیم وان عصیانه یوجب استحقاق الغضب والعذاب و عندالرفع لایستحقون ثواباً ولا عقاباً».حجت بودن امام، به معنای این است که بدون او، ثواب و عقاب منتفی است و ثواب و عقاب؛ یعنی، فعلیّت یافتن قوه ای انسانی، بر این اساس امام ملاک وعامل فعلیّت یافتن انسان است و بدون آن، حیات انسانی قابل تصور نیست.
امام مهدی از منظر صدرالمتالهین - حسین علی سعدی