علی علیه‌السلام تنها یک حکمران نبود که فقط احکام و دستورات صادر نموده و بر مردم تحمیل کند، و آنها نیز اجرا نمایند، بلکه صاحب و حامل رسالتی است که از جانب خدا و رسول به او تفویض شده است، و ایشان منتهای کوشش خود را در بیدار کردن مردم و تبیین رسالت به کار بست. بنابراین، امام (ع) در جهت دادن مردم به سوی خواست اسلام، تلاش فراوان انجام داد، و این به وسیله‌ی تعلیم و آموزش و ایراد خطبه‌ها و انجام سفارشات است… و تاکنون دیده نشده است که کسی همانند امام علی (ع) در رهنمود و جهت دادن به ملت و امت اسلامی، این چنین ثروت فرهنگی از خود به جای گذارده باشد. و این با وجودی است که بعد از علی (ع)، حکامی که زمام امور مسلمین را به دست گرفتند، با این میراث فرهنگی، و نشر و پخش آن، به شدت مبارزه نمودند، اما برخلاف میل آنها، مقدار زیادی از این میراث عظیم حفظ شد و به دست نسلهای بعدی از امت اسلامی به شکلهای گوناگون، رسید. در سال چهارصد هجری، سید رضی (رحمه الله) بر آن شد تا این گنجینه‌ی عظیم را حفظ کند. اما از آنجائی که این مرد فقط جنبه‌ی ادبی را مد نظر داشت، تنها از این دیدگاه، به جمع‌آوری پرداخت و کلمات را فقط از جنبه‌ی بلاغت و ادب جمع نمود، گر چه جهات دیگر این میراث فرهنگی دارای ارزش بی‌نهایت و والائی است، اما سید رضی آنها را نادیده گرفت. او در مقدمه‌ی نهج‌البلاغه می‌گوید: «گویا آنچه را که از این سخنان انتخاب نموده‌ام فصلهای نامنظم و سخنان زیبای غیر متوالی است، زیرا من قصد نداشتم که نکته‌ها و درخشندگیهای گرانبار این سخنان را به ترتیب بیاورم» روشن است که سید رضی از آنجا که این کتاب را «نهج‌البلاغه» نام نهاده، نظر او، جنبه‌ی ادبی و بلاغت آن بوده است، در حالی که سخنان امام (ع) تبیین‌کننده‌ی حیات و التزام به تعهد و مبارزه و تلاش در این راه است و خوب بود این کتاب مقدس را به «نهج الحیاه» یعنی «روش زندگی» و یا «نهج النضال» یعنی «روش مبارزه» و یا «نهج الجهاد»یعنی «راه جهاد» نام می‌نهاد. اما خواست سید رضی، جنبه‌ی ادبی و ادبیات بوده و لذا آن را «نهج‌البلاغه» نام نهاده است، و علیرغم اینکه امام در سخنان و خطبه‌های خود بلاغت و فصاحت را مد نظر نداشته، بلکه این جنبه (یعنی زیبائی ظاهر سخن) در ضمن مطالب مهم دیگر به کار رفته است و هدف امام در بیانات خود، تبیین مفاهیم حیات و رسالت انسانی و مبارزه در راه آن است. بدین علت سید رضی از آوردن بسیاری از سخنان امام (خطبه‌ها و نامه‌ها)، اهمال ورزیده و غالبا در نهج‌البلاغه این چنین نوشته شده است: «از خطبه‌های او علیه‌السلام» و یا «از نامه‌های او علیه‌السلام». با این حال، سید رضی مدعی نیست که تمام سخنان بلیغ و فصیح امام را به دست آورده باشد و تصریح نموده که در پایان هر بابی اوراقی خالی باقی گذاشته تا آن بابها را پس از دسترسی به دیگر سخنان امام، تکمیل نماید، و این متن گفتار اوست: «به صورت جداگانه برای هر موضوع بابی باز کردم و از آن صفحاتی سفید ترک نمودم که مقدمه‌ای باشد جهت پیگیری و حصول، تا شاید در آینده‌ی نزدیک یا دور به دیگر سخنان امام علیه‌السلام دسترسی پیدا کنم».
اخیرا یکی از دانشمندان، با کوشش مستمر و مداوم بر آن شده که بقیه‌ی سخنان امام (ع) را جمع‌آوری نموده و مجلاتی تحت عنوان «نهج السعاده فی مستدرک نهج‌البلاغه» به چاپ رسانده است.
در حقیقت، نهج‌البلاغه جائی بزرگ برای خود میان دانشمندان امت اسلامی باز نموده و اندیشمندان و متفکرین نامی، به آن بهای زیادی داده و هم اکنون بیش از (102) شرح برنهج‌البلاغه نوشته شده است. از این شارحین، می‌توان «شیخ محمد عبده»، «علامه شیخ عبدالحمید محی الدین»، «سید عبدالعزیز سیدالاهل»، «دکتر صبحی صالح» و اخیرا دانشمند مسیحی و ادیب مشهور «جورج جرداق» را نام برد.
تصویر زندگی در نهج البلاغه - حسن موسی صفار