سطح فهم کلان از قرآن 
«کرامت یا عزّت»؟
در انسان‌شناسی قرآنی، آیا تمدن با «کرامت انسانی» به دست می‌آید یا با «عزت انسانی»؟ در نگرش مدرن، شاخص انسان مدرن، کرامت انسانی (human dignity) است، در حالیکه در اندیشه اسلامی، علاوه بر کرامت انسانی (و لقد کرمنا بنی آدم، ان اکرمکم عندالله)، عزت انسانی (human Honor) بسیار مهم بوده و انسان را به آستانه‌های تمدن نزدیک‌تر می‌کند. به عبارت دیگر، کرامت ارزش فردی و حداقلی انسان است (انسان در فرد بودن‌اش برخوردار از کرامت می‌شود) که ضرورتا او را به سطح «امت شدن» نمی‌رساند، در حالی که عزت انسانی ناظر به ارزش اجتماعی و حداکثری انسان است (انسان در جامعه، عزیز می‌شود) که او را به آستانه‌های امت‌شدن در جامعه می‌رساند و از او یک کنشگر تمدنی می‌سازد (ان ابراهیم کان امه قانتا لله حنیفا و لم یک من المشرکین؛ نحل 120).

موضوع «عزت» مع الاسف به تبع ادبیات و اندیشه‌های غرب از موضوعات انسان‌شناسی ما در تفکرات اجتماعی کمتر مورد عنایت قرار گرفته است. در اندیشۀ مدرن غرب، «عزت» خلاف دموکراسی است، همان‌طور که در تفکر مسیحی «عزت» برخلاف تواضع است (Becker, Encyclopedia of Ethics, p 788-790). از این رو، در ادبیات انسان‌شناسان غربی لفظ «کرامت» به مراتب بیشتر از واژه «عزت» مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که در اندیشه اسلامی عزت نه خلاف تواضع و نه خلاف دموکراسی است (کتاب رنج عرفانی و شور اجتماعی را ببینید)، بلکه یکی از مهم‌ترین مقولات انسانی و اجتماعی است که نه فقط در مقیاس خُرد، بلکه درمقیاس کلان می‌تواند نقش آفرینی کند. به بیان دیگر، اساسا انسان تمدنی نه فقط انسانِ با کرامت (در نگرش توحیدی) بلکه انسان با عزت است.

انسان با عزت، انسان کَبیری است که می‌تواند در مقیاس یک امت ـ تمدن نقش آفرینی کند و موج‌های بزرگ اجتماعی بسازد. با عطف توجه به همین نکته، سیاست‌های آموزشی و تربیتی در مدارس، در خانواده و در سطح عمومی و نیز در سطح بین‌الملل (در مواجهه با دیگر تمدن‌ها و نیز در برابر نظام سلطه) باید بر مدار «عزت» باشد و تا زمانی که انسان در جامعه اسلامی و در جهان اسلام، محروم از عزت باشد، او هرگز نمی‌تواند در سطح تمدن نیز کنشگری داشته باشد.

برداشت از مکتوبات حبيب اللَّه بابایی

گوشه ای از آثار روزه

 3. زمینه های جلب محبت حق
در فرصت معنوی ماه مبارک رمضان ، زمینه‌های کسب محبت الهی فراهم است و بهره‌وری از چنین فضای معنوی و به کارگیری جاذبه‌های محبت و رحمت حق به همت افراد بستگی دارد.
گر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست.
بر اساس روایتی رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید:
خدای تعالی برخی حالت‌ها و کارها مانند کم‌خوری و کم‌حرفی و کم‌خوابی را دوست دارد و بعضی امور را مثل پرخوری، پرگویی و پرخوابی را دشمن دارد.
و نیز از آن حضرت روایت شده است:
منفورترین مردم نزد خدا کسی است که روز زیاد می‌خوابد در حالی که شب نماز نخوانده است و کسی که زیاد می‌خورد و هنگام خوردن نام خدا را بر زبان جاری نمی‌کند و سپاس و حق را به جای نمی‌آورد.
و نیز آن حضرت فرمود :
«لَیسَ شَیءٌ أبغَضَ إلَی اللّٰهِ مِن بَطْنٍ مَلانَ؛ چیزی نزد خدا منفورتر و مغبوض‌تر از شکم پر نیست».
معمولاً در ماه مبارک رمضان توفیق توبه، تقوا، طهارت باطن، توکل، احسان به نیازمندان،  عشق ورزی به اولیای الهی، محبت به مردم، صبر و پایدارای در برابر گناه و تحمل مشقت در راه حق به خاطر روزه فراوان است و همه این موارد از عوامل کسب محبت خداست.
از طرفی خود روزه‌داری و تحمل گرسنگی و تشنگی و پرهیز از محرمات و رعایت آداب معنوی روزه یک فریضه دینی به شمار می‌رود و در حدیث معتبر و معروفی از حضرت امام صادق علیه السلام در باب فریضه آمده است که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: خدای متعال می‌فرماید:

«مَا تَقَرَّبَ إلَیَّ عَبدٌ بِشَیءٍ أحَبَّ إلَیَّ مِمَّا افتَرَضتُ عَلَیهِ؛ عبد با هیچ وسیله‌ای محبوب‌تر از آنچه بر او واجب کرده‌ام به من تقرب نیافته است».
بی‌جهت نیست که خدا فرشتگانی را به نوازش روزه‌دار می‌گمارد، چنانکه حضرت امام صادق علیه السلام می‌فرماید:
هر که برای خدای عزیز و جلیل، روزی را در شدّت گرما روزه بدارد و از پی آن دچار عطش و تشنگی زیاد گردد، خدا هزار فرشته بر او می‌گمارد که دست نوازش بر رویش می‌کشند و به او مژده و بشارت می‌دهند تا هنگامی که افطار کند خدای تعالی به او می‌فرماید:
«مَا أطیَبَ رِیحَکَ وَ رَوحَکَ یَا مَلائِکَتی اشهَدُوا أنِّی قَد غَفَرتُ لَهُ؛ چه پاکیزه و خوشبوست بویت و رویت،  ای فرشتگانم ! گواه باشید که او را آمرزیدم».
بی‌سبب نیست که روزه‌دار هنگام وفات که به لقای حق می‌رسد خوشنود و شادمان می‌شود، یعنی از حساس‌ترین لحظه‌های عمر در جهان و در آغاز ورود به عالم آخرت که دست از همه چیز این دنیا بریده است،  همان لحظه‌ای که روزه‌خواران متکبر و گردنکشان و مستکبران باسخط و خشم و نفرت خدا روبرو می‌شوند، با روزه‌دار با لطف و رحمت الهی برخوردار می‌شود،  امام صادق علیه السلام بر اساس روایتی می‌فرماید:
« لِلصَّائِمِ فَرحَتانِ ، فَرحَةٌ عِندَ إفطَارِهِ وَ فَرحَةٌ عِندَ لِقَاءِ رَبِّهِ؛ برای روزه‌دار دو شادمانی وجود دارد : یکی خرسندی در هنگام افطارش و دیگر هنگام لقای پروردگارش».
یقیناً پاداش آخرتی روزه، قابل مقایسه با تحمل سختی چند ساعت گرسنگی و تشنگی و خودداری از شهوات و مفطرات روزه نیست و روزه در قیامت به فرموده پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله سپری در برابر آتش دوزخ است:
«الصَّومُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ ».
پاداش روزه بر پاداش سایر عبادت‌ها امتیازهایی دارد.  چنانکه در حدیث قدسی آمده است :
«کُلُّ الحَسَنَةِ بِعَشْرِ أمثَالِهَا إلیٰ سَبعمِائَةِ ضِعفٍ إلّا الصّیَامَ فَإنَّهُ لِی وَ أنَا أُجزَی بِهِ؛ هر کار خوبی پاداشش ده برابر و یا بیشتر تا هفتصد برابر است جز روزه ، زیرا که روزه برای من است و من به آن پاداش می‌دهم « یا » خود من پاداش آن هستم».

از طرفی روزه ماه مبارک رمضان مصداق صبر و استقامت است ، روزه‌دار خود را برای حفظ ظاهر و باطن روزه‌اش ملزم می‌داند که در برابر هر گناهی استقامت و پایداری نماید،  از خوردن و آشامیدن و شهوت‌رانی و نگاه به نامحرم و شنیدن غیبت و تهمت و یا انجام غیبت و تهمت و خلاصه در برابر هوا و هوس و دعوت شیطان پایداری کند و به همین خاطر حضرت امام صادق علیه السلام در تفسیر و تأویل آیه شریفه:
«وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاٰةِ؛ از صبر و نماز در همه امور زندگی یاری جویید» (بقره: 45).
می‌فرماید: مراد از صبر روزه است،  هر گاه بلا و سختی دامنگیر مردی شد روزه بگیرد،  زیرا خدای عزّ و جلّ می‌فرماید:  و از صبر مدد بخواهید، یعنی از روزه .
و از طرفی خداوند سبحان، پاداش صابران را بی‌حساب عنایت می‌کند:
«إِنَّمٰا یُوَفَّی الصّٰابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسٰابٍ؛ فقط شکیبایان پاداششان را کامل و بدون حساب دریافت خواهند کرد»(زمر: 10)
تفضل و احسان آخرتی حق و پاداش‌های فراوان خدای مهربان بی‌شمار است، به عنوان نمونه در ماه مبارک رمضان خواب روزه‌دارانعبادت و نفس زدن آنان عین تسبیح و ذکر خداست.
با این که همه وجودمان از اوست و هستی ما در سیطره مالکیت و قدرت اوست و توفیق روزه گرفتن ما نیز از جانب اوست و از این جهت نباید شایسته مزد و پاداشی باشیم، ولی بزرگواری حق، گویا ما را مستقل به حساب آورده و طرف حساب خود قرار داده است که اگر کار مثبتی انجام دهیم حتماً شایسته مزد و پاداشیم.
کرم و عنایت او تا کجاست که برای هر بار نفس کشیدن روزه‌دار و هر لحظه خواب او و حضورش در مساجد و محافل دینی و … پاداش قرار داده است.
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله درباره پاداش اهل ایمان می‌فرماید:
شایسته و سزاوار است که خدای عزیز و جلیل در پاداش گرایش به پیامبر، در روز قیامت شما را نزد او در بهشتی قرار دهد که دارای نعمت‌هایی است که تاکنون هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب بشری خطور نکرده است.
«وَ فِیهَا مَا لَا عَینٌ رَأتْ وَ لا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لا خَطَرَ عَلیٰ قَلْبِ بَشَرٍ ».
آن حضرت درباره پاداش روزه داران ماه رجب فرموده است :
« مَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ أربَعَةَ عَشَرَ یَوماً أعطَاهُ اللّٰهَ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الثَّوَابِ مَا لَا عَینٌ رَأت وَ لا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لا خَطَرَ عَلیٰ قَلبِ بَشَرٍ مِن قُصُورِ الجِنَانِ الَّتی بُنِیَت بِالدُّرّ وَ الیَاقُوت»؛ هر که از ماه رجب چهارده روز را روزه بگیرد خدای عزیز و جلیل از بهشت‌هایی که با درّ و یاقوت ساخته شده پاداشی به او عنایت می‌کند که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بر دل بشری خطور کرده است .
اگر بنا شود کسانی را که رنج تکلیف کشیده و به زحمت افتاده‌اند و خدا را عبادت نموده و به طاعت او تن داده‌اند هم‌ردیف افراد راحت‌طلب و معصیت‌کار قرار دهند و هر دو گروه را به بهشت ببرند، هم با عدالت حق ناسازگار است و هم با حکمت او و برای اعتراض آن بندگانی که با سختی و مشقت اوامر خدا را اطاعت کردند و در برابر لذّت گناه دندان بر جگر نهادند و خویشتن‌داری کردند ، زمینه‌ای فراهم می‌شود.
بی‌تردید برخورد حق با بندگانش بر پایه عدل و حق است و با زجر کشیدگان و روزه‌داران،  بسان افراد بو الهوس و خوش‌گذران رفتار نمی‌کند
جلوه های رحمت الهی، حسین انصاریان: 236-237.

گوشه ای از آثار روزه

2.پاسداشت معنویت جامعه
در ماه مبارک رمضان که نور معنویت و زمینه طهارت بیشتر است و اکثر مردم در مدار عبادت قرار دارند باید حرمت روزه‌داران پاس داشته شود.
اگر مسلمانی به سبب عذری مانند بیماری، مسافرت و یا عذر شرعی دیگری از روزه ناتوان است، نباید در برابر دید دیگران بخورد و بیاشامد، مبادا میل آنان تحریک شود و انجام روزه برای آنان دشوار و سنگین آید.
طبق قانون الهی باید روزه‌خوارانی را که بی علت روزه‌خواری می‌کنند و سبب بی‌حرمتی به قانون خدا و ملت اسلام می‌گردند دستگیر و مجازات نماید.
روزه خواری علنی و همچنین هر گناهی که در دید مردم انجام شود، آثار پلید و عواقب وخیمی دارد و باعث از بین رفتن ابهت و عظمتِ زشتی گناه می‌گردد و دیگران که ایمانشان ضعیف است نیز تشویق می‌شوند تا به دین خدا دهن‌کجی کنند و سبب سوء استفاده غیر مسلمانان و حتی دشمنان و منافقان می‌شود و در نتیجه با جرأت بیشتر به نابودی و تحقیر شعائر اسلام اقدام می‌کنند .
رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره کسانی که علنی به انجام گناه اقدام می‌کنند می‌فرماید: «کُلُّ أُمَّتی مُعافیً إلّا الْمُجاهِرینَ»؛ همه امتم در معرض عفو و آمرزشند مگر آنان که علنی به گناه می‌پردازند.

تمام مردم برای حفظ معنویت و طهارت جامعه و سالم ماندن همه افراد لازم است به سوی خوبی‌ها بشتابند و یکدیگر را در برنامه‌های مثبت کمک دهند و نهالی در بوستان خیرات بکارند و لااقل اگر توفیق انجام خیرات ندارند زیان و شرّ نرسانند.
قرآن مجید می‌فرماید :
«وَ تَعٰاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْویٰ وَ لاٰ تَعٰاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوٰانِ؛ و یکدیگر را بر انجام کارهای خیر و پرهیزکاری یاری نمایید و یکدیگر را بر گناه و تجاوز یاری ندهید»(مائده: 2).
جلوه های رحمت الهی، حسین انصاریان: 232.

گوشه ای از آثار روزه
1 . فراری دادن شیطان
روزی پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله به اصحاب فرمود : آیا شما را از چیزی آگاه نکنم که اگر به آن عمل کنید شیطان از شما دور می‌شود، چندانکه مشرق از مغرب دور است ؟
یاران گفتند: آری؛ حضرت فرمود :
« الصَّومُ یُسَوِّدُ وَجْهَهُ، وَ الصَّدَقَةَ تَکْسِرُ ظَهْرَهُ، وَ الحُبُّ فِی اللّٰهِ المُوازَرَةُ عَلیٰ العَمَلِ الصَّالِحِ یَقْطَعُ دَابِرَهُ، وَ الاستِغفَارُ یَقطَعُ وَتِینَهُ، وَ لِکُلِّ شَیءٍ زَکَاةٌ وَ زَکاةُ الأبدَانِ الصِّیَامُ »؛
«روزه روی شیطان را سیاه می‌کند و صدقه پشت او را می‌شکند و محبت در راه خدا و همیاری بر عمل صالح ریشه او را برمی‌کند و توبه و استغفار شاهرگش را می‌زند و برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن‌ها روزه است».
اگر حضرت حق مردم را در قرآن مجید به دارالسلام دعوت کرده است، سلاح مبارزه با دشمن را نیز در اختیار آنان قرار داده است؛ امیر المؤمنین علی علیه السلام می‌فرماید:
« إتَّخِذُوا التَّواضُعَ مَسلَحةً بَینَکُم وَ بَینَ عَدُوِّکُم إبلِیسَ وَ جُنُودهِ فَإنَّ لَهُ مِن کُلِّ أمَّةٍ جُنُوداً وَ أعوَاناً وَ رِجْلاً وَ فُرسَاناً ».
«تواضع و فروتنی را انبار اسلحه میان خود و دشمنتان ابلیس و سپاهیانش قرار دهید ، زیرا او در هر امتی لشگریان و یاران و نیروهای پیاده و سواره دارد» .
تواضع و فروتنی میان برادران دینی، محیط جامعه را از آلودگی حفاظت می‌کند و زمینه گناهان اجتماعی نظیر درگیری‌ها، کینه‌ها، بدبینی‌ها از بین می‌رود و جای رشد این میکروب‌ها نابود می‌گردد، از این رو شیطان نمی‌تواند بذر گناه بپاشد و تخم نفاق بکارد.

منبع: کتاب«جلوه های رحمت خدا: 231»

 امام صادق علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ماه رمضان ماه خداست و آن ماهی است که پاداش حسنات و کارهای نیک در آن دو چندان است و گناهان در آن بخشوده می گردد و آن ماه برکت و ماه انابه به درگاه خدا وماه توبه و ماه آمرزش و ماه آزاد شدن از آتش دوزخ و ماه به دست آوردن بهشت است. پس ای مردم، آگاه باشید و در این ماه از محرمات الهی دوری کنید و فراوان قرآن بخوانید و حوایج خود را از خداوند طلب کنید و همواره مشغول به ذکر پروردگار خویش باشید».

سپس فرمود: «مبادا ماه رمضان نزد شما مانند ماه های دیگر باشد؛ چرا که ماه رمضان نسبت به ماه های دیگر حرمت و فضیلت بیشتری دارد.

و مبادا روزهایی که در ماه رمضان روزه می گیرید برای شما مانند روزهای دیگر باشد [و شما حرمت ماه رمضان را حفظ نکنید]».