ابلیس و رؤسای اصحاب او هنگام منصوب شدن امیرالمؤمنین علیه‌السلام در روز غدیر حاضر بودند. در آن روز اصحاب ابلیس به او گفتند: «این امت مورد رحمت قرار گرفتند و از گمراهی محفوظ شدند، و دیگر نه ما و نه تو بر آنان راهی نداریم، چرا که امام و پناه بعد از پیامبرشان را شناختند». پس از شنیدن این سخنان ابلیس با ناراحتی از آنان جدا شد.
هنگامی که مردم بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله بیعت را شکستند، ابلیس اصحابش را جمع کرد تا پاسخ اعتراض آنان را عملاً نشان دهد. آنان در مقابل او سجده کردند و گفتند: «ای آقای ما! ای بزرگ ما! تو بودی که آدم را از بهشت بیرون کردی»! یعنی تو قبلاً کار بزرگتری در مورد آدم انجام داده‌ای، و در کنار آن گمراه کردن این امت کار آسانی بوده است!
ابلیس گفت: «کدام امت بعد از پیامبرشان گمراه نشدند؟!
هرگز!!
شما گمان می‌کنید من بر اینان سلطه و راهی ندارم؟! چگونه دیدید مرا هنگامی که کاری کردم تا امر خدا و پیامبر را درباره‌ی اطاعت علی بن ابی‌طالب کنار گذاردند … »؟!
بانک غدیر - واحد تحقیقات مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

 سابقه این عید، به زمانی دیرین و پیوسته به دوران پیامبر (ص ) می رسد. آغاز آن همان روز غدیر در حجة الوداع بود، که پیامبر خدا پایگاه و قرارگاه خلافت بزرگ خویش را بیان کرد و جایگاه دینی و دنیوی حاکمیت خویش رابرای جامعه دینی روشن ساخت و سطح بلند و والای دینش را برای مردم تعیین نمود. از این رو، روزی برجسته گشت و جایگاه آن هر معتقد به اسلام را شادمان ساخت ، زیرا پس از این رخداد، خاستگاه انوار فروزان دین روشن گشت و دیگر هوسها و جهالتها نخواهد توانست دین را به این سو و آن سو بگرداند. چه روزی بزرگتر از غدیر،که خطوط اصلی سنتها و روشهای روشن دین آشکار گشت و آیین به کمال رسید و نعمت پایان گرفت ، چیزی که قرآن ، آن را اعلام نمود.
اگر روز بر تخت نشستن پادشاهان شایسته است که جشن و چراغانی گرفته شود و اجتماعات برپا گردد و سخنرانیها و سرودها و مهمانیها برپا شود - آن چنان که میان ملتها و نسلها رایج است - پس روزی که حکومت اسلامی و ولایت دینی به فرمان صریح خداوند استقرار یافت و پیامبری که جز به حق سخن نمی گوید، آن را بیان کرد، سزاوارتر است که عید گرفته شود و چون این عید، از اعیاد دینی است ، لازم است که غیر از جشن و شادمانی ، چیزهایی به آن افزوده گردد که موجب قرب به خداوند است ، همچون روزه ، نماز، دعا و…
از این رو، رسول خدا (ص ) فرمان داد همه کسانی که در صحنه غدیر حضور داشتند، از جمله ابوبکر و عمر و بزرگان قریش و چهره های برجسته انصار و همسران پیامبر، به حضور امیرالمؤ منین شرفیاب شوند و او را به خاطر این منصب والا تهنیت بگویند.
عید غدیر در اسلام - جواد محدثی

خدای سبحان عنایتی فراوان داشت که حدیث و ماجرای (غدیر خم ) علنی و آشکار باشد، تا زبانها و نقلهای راویان پیوسته بر مدار آن بچرخد، تا آن که حجت و دلیلی آشکار برای حمایتگر بزرگوار دینش حضرت امام علی (ع ) گردد.
از این رو، ابلاغ این ماموریت را هنگامی به پیامبرش داد، که همراه جمعیت انبوهی از حج اکبر بازمی گشت . پیامبر خدا (ص ) نیز در حالی این دعوت را ابلاغ کرد که توده های وسیعی از مردم از شهرها و آبادیهای مختلف بر گرد او بودند. فرمان داد تا جلو رفتگان برگردند و عقب ماندگان برسند، آن گاه پیام را به همه گوشها رساند و به حاضران فرمان داد تا به غایبان برسانند، تا همگان راوی این حدیث باشند، در حالی که حاضران بیش از صد هزارنفر بودند.
خداوند به این مقدار بسنده نکرد، بلکه در این باره آیاتی نازل فرمود، تا پیوسته و با گذشت روز و شب ، تلاوت شود، تا مسلمانان هر لحظه به یاد این ماجرا باشند و راه و پیشوایی را که باید به او روی آورند و دین خود را از او فرا گیرند، بشناسند.
این عنایت و توجه خاص را رسول خدا (ص ) نیز داشت ، آن حضرت در آن سال ، گروههای مختلف مردم را به حج فرا خواند و مردم ، دسته دسته به او پیوستند و پیامبر اکرم (ص ) می دانست که در پایان این سفر، آن (خبر بزرگ ) را به آنان خواهد داد؛ خبری که قوام بخش بنای مکتب و مایه سروری امت اسلام برامتهایدیگر و سیطره حکومت اسلام بین خاور و باختر می شد، اگر به مصالح امت می اندیشیدند و راه روشن هدایت را می دیدند و می پذیرفتند.به خاطر همین هدف بود که امامان (ع ) پیوسته یادآور این واقعه بودند و برای اثبات امامت امیرالمؤ منین (ع ) به آن احتجاج و استدلال می کردند. خود حضرت امیر (ع ) نیزدر طول حیاتش به آن استدلال می کرد و در اجتماعات و جلساتی که مردم دور هم بودند، از کسانی که در صحنه غدیر حضور داشتند می خواست که آن را بازگو کنند و شهادت دهند. همه اینها به این جهت بود که داستان غدیر، علی رغم گذشت دورانها و سالها، همچنان تر و تازه و شاداب بماند.
از این رو به پیروان خود دستور می دادند که روز غدیر را عید گرفته ، دور هم جمع شوند، به یکدیگر تبریک و شادباش گویند، تا آن حادثه بزرگ یاد شود (که اشاراتی به این مساله خواهد آمد).
عید غدیر در اسلام - جواد محدثی

در مرز غدیر خم نقطة تلاقی و جدا شدن کاروان‌های بلاد مختلف پیامبر فرمود:
«ایها الناس اجیبوا داعی الله انا رسول الله»(عوالم العلوم، ج 3، ص 115)
ای مردم دعوت کنندة خدا را اجابت کنید که من پیام‌آور خدایم
شتر مرا بخوابانید که می‌خواهم رسـالت پروردگار خود را ابلاغ کنم.

سپس دستور داد همه کاروان‌ها توقف کنند پیش افتادگان بازگردند و واپسین نیز برسند حرارت و گرمای آن روز تا حدی طاقت فرسا بود، بعضی جامه یا عبای خود را بر سر و قسمتی را زیر پا یا پارچه ای را مرطوب بر سر خود انداخته بودند  (تنبیه الغافلین(ابن کرامه)، ص 65)
مقداد، سلمان، ابوذر و عمار از طرف پیامبر مأمور شدند زیر چند درخت سطبر که در آنجا بود محلی را که حضرت بتواند بر همه اشراف داشته باشد و سخنان خود را به همه برساند آماده کنند.
ما طبق روالی که در این کتاب داریم مجدداً بر می‌گردیم به متن اخبار دیگران از تاریخ و حدیث و با گزارش‌هایی که گاه با عبارات مختلف اما همه از حقیقت یک موضوع گفتگو می‌کنند.
اما ناگزیر از این تذکر می‌باشیم که این اقدام پیامبر «ابلاغ ولایت و امامت علی علیه السلام و حدیث ثقلین» برای اعراب از مسئلة آموختن لااله الا الله و ترک بت‌پرسی و قبول رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله و عمل به دستورات او مثل نماز، روزه، زکات، سنگین‌تر بود چون اعتقادها اگر چه در همة امور زندگی حاضر و اعمال می‌شود اما نقشی که رهبری فیزیکی مردم در جریان روزمره و ادارة امور دارد با خلق و خوی تربیتی اعرابی که تا یک سال پیش آن پیر یکصد ساله و آن کودکی که تازه راه افتاده و با اطاعت محض از بزرگ خانه و سپس از بزرگ فامیل و بعد بزرگ ایل و قبیله و نژاد تربیت شده و از عادات لایتغیر هر فرد گردیده است چگونه سازگار خواهد بود به اضافة حب جاه و مقام که با این اتفاق نصب مردی سی و سه ساله به حکومت کردن بر همة قبیله‌ها از کوچک و بزرگ و همه داعیه داران سروری قومی و قبیله‌ای اینک مدعیان ریاست قومی و قبیله‌ای، پیران آزمند و سردمداران عشیره‌ای چگونه می‌توانند به این حکم الهی که توسط پیامبر صلی الله علیه و آله ابلاغ می‌شود، سر فرود آرند؟ اما احکام الهی جاودانه است امروز اگر قومی نپذیرند خود ضرر و زیان خواهند دید فردا حقیقت خواهان آن را پذیرا و از منافع آن جاودانه بهره‌مند خواهند شد.اینک خوانندة حقیقت‌طلب که تشنة زلال واقعیت می‌باشد را به پی‌گیری جریان حجةالوداع و جریان غدیر می‌خوانیم از منابع متعدد و مختلف و سلیقه و اعتقادات متفاوت.
نخست تفسیر و توضیح آیه‌ای را که در بالا به آن اشاره کردیم از تفسیر 28 جلدی نمونه (ج 5،ص2الی 13)  می‌خوانیم:
«یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَالله یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ الله لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ»
ای پیامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است کاملا(به مردم) برسان و اگر نکنی رسالت او را انجام نداده ای و خداوند تو را(از خطرات احتمالی) مردم نگاه می‌دارد و خداوند جمعیت کافران(لجوج) را هدایت نمی‌کند.
انتخاب جانشین نقطة پایان رسالت
این آیه لحن خاصی به خود گرفته که آن را از آیات قبل و بعد مشخص می‌سازد در این آیه روی سخن فقط به پیامبر است و تنها وظیفه او را بیان می‌کند با خطاب ای پیامبر «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ» شروع شده و به صراحت و تأکید دستور می‌دهد که آنچه را از طرف پروردگار بر او نازل شده است به مردم برساند. «بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ »
سپس برای تأکید بیشتر به او اخطار می‌کند که اگر از این کار خودداری کنی (که هرگز خودداری نمی‌کرد) رسالت خدا را تبلیغ نکرده‌ای!  «وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَابَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ»
سپس به پیامبر صلی الله علیه و آله که گویا از واقعة خاصی اضطراب و نگرانی داشته دلداری و تأمین می‌دهد و به او میگوید: «از مردم در ادای این رسالت وحشتی نداشته باش، زیرا خداوند تو را از خطرات آنها نگاه خواهد داشت«وَالله یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ »
و در پایان آیه به عنوان یک تهدید و مجازات به آنهایی که این رسالت مخصوص را انکار کنند و در برابر آن لجاجت کفر بورزند، می‌گوید: «خداوند کافران لجوج را هدایت نمی‌کند» «إِنَّ الله لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ»
جمله‌بندی‌های آیه و لحن خاص و تأکیدهای پی در پی آن و همچنین شروع شدن با خطاب یا ایها الرسول که تنها در دو مورد از قرآن مجید آمده و تهدید پیامبر صلی الله علیه و آله به عدم تبلیغ رسالت در صورت کوتاهی کردن که منحصراً در این آیه از قرآن آمده است نشان می‌دهد که سخن از حادثة مهمی در میان بوده است که عدم تبلیغ آن مساوی بوده است با عدم تبلیغ رسالت.
بعلاوه این موضوع مخالفان سرسختی داشته که پیامبر صلی الله علیه و آله از مخالفت آنها که ممکن بوده است مشکلاتی برای اسلام و مسلمین داشته باشد، نگران بوده و به همین جهت خداوند به او تأمین می‌دهد.
اکنون این سئوال پیش می‌آید که با توجه به تاریخ نزول سوره که مسلماً در اواخر عمر پیغمبر صلی الله علیه و آله نازل شده است، چه مطلب مهمی بوده که خداوند پیامبر صلی الله علیه و آله را با این تأکید مأمور به ابلاغ آن می‌کند.
آیا مسائل مربوط به توحید و شرک و بت‌شکنی بوده که از سالها قبل برای پیامبر و مسلمانان حل شده بود؟
آینه غدیر در روایت شیعه و اهل سنت - محمد علی صاعد اصفهانی

از افق‌های دور می‌آیی
چه نجیب و صبور می‌آیی

عشق را بعثتی دگر بخشی
مگر از کوه طور می‌آیی

تا بلندای عشق می‌تازی
مگر از کوه نور می‌آیی

غیبتت را نمی‌کنم باور
که به دل بی‌حضور می‌آیی

خاک را نفخه دگر داده
کین چنین نوظهور می‌آیی

ترد و نازک به ذهن شاعر باز
چون خیال بلور می‌آّیی

هر دمم جلوه دگر سازی
گه ملک ،گه چو حور می‌آیی

در شعارم نمی‌شوی محصور
که ز اوج شعور می‌آیی

بحر و برت نمی‌شود مانع
کز رهی بی عبور می‌آیی

در طنین نوای دلخواهی
با گل آهنگ شور می‌آیی

مگر از نغمه «ارم» خواندی
که چنین پر سرور می‌آیی

محمود رزاقی (ارم)