یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا و قودها الناس و الحجارة

« ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگها هستند نگاهدارید»( تحریم/6)

نگهداری خویشتن به ترک معاصی و عدم تسلیم در برابر شهوات سرکش است ، و نگهداری خانواده به تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهی از منکرو فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هرگونه آلودگی ، در فضای خانه و خانواده است .

این برنامه ای است که باید از نخستین سنگ بنای خانواده ، یعنی از مقدمات ازدواج ، و سپس نخستین لحظه تولد فرزند آغاز گردد، و در تمام مراحل با برنامه ریزی صحیح و با نهایت دقت تعقیب شود.

به تعبیر دیگر حق زن و فرزند تنها با تاءمین هزینه زندگی و مسکن و تغذیه آنها حاصل نمی شود، مهم تر از آن تغذیه روح و جان آنها و به کار گرفتن اصول تعلیم و تربیت صحیح است .

تعبیر به ((قوا)) (نگاهدارید) اشاره به این است که اگر آنها را به حال خود رها کنید خواه ناخواه به سوی آتش دوزخ پیش  می روند شما هستید که باید آنها را از سقوط در آتش دوزخ حفظ کنید.

نکته ها:

دستور امر به معروف و نهی از منکر، یک دستور عام است ، که همه مسلمین نسبت به یکدیگر دارند، ولی از آیات فوق ، و روایاتی که درباره حقوق فرزند و مانند آن در منابع اسلامی وارد شده ، به خوبی استفاده می شود که انسان در مقابل همسر و فرزند خویش مسئولیت سنگین تری دارد، و موظف است تا آنجا که می تواند در تعلیم و تربیت آنها بکوشد، آنها را از گناه بازدارد و به نیکیها دعوت نماید، نه اینکه تنها به تغذیه جسم آنها قناعت کند.

در حقیقت اجتماع بزرگ از واحدهای کوچکی تشکیل می شود که ((خانواده )) نام دارد، و هرگاه این واحدهای کوچک که رسیدگی به آن آسان تر است اصلاح گردد کل جامعه اصلاح می شود، و این مسئولیت دردرجه اول بر دوش پدران و مادران است .

مخصوصا در عصر ما که امواج کوبنده فساد در بیرون خانواده ها بسیار قوی و خطرناک است ، برای خنثی کردن آنها از طریق تعلیم و تربیت خانوادگی باید برنامه ریزی اساسی تر و دقیق تر انجام گیرد.

رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ):

((بدانید همه شما نگهبانید، و همه در برابر کسانی که ماءمور نگهبانی آنها هستید مسئولید، امیر و رئیس حکومت اسلامی نگهبان مردم است و در برابر آنها مسئول است ، مرد نگهبان خانواده خویش است و در مقابل آنها مسئول ، زن نیز نگهبان خانواده شوهر و فرزندان است و در برابر آنها مسئول می باشد، بدانید همه شما نگهبانید و همه شما در برابر کسانی که ماءمور نگهبانی آنها هستید مسئولید!

امیر مؤ منان علی (علیه السلام ) در تفسیر آیه فوق فرمود: علموا انفسکم و اهلیکم الخیر، و ادبوهم ((منظور این است که خود و خانواده خویش  را نیکی بیاموزید و آنها را ادب کنید)).

تفسیر نمونه - آیت الله ناصرمکارم شیرازی

و اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکمْ وَ أَوْلادُکمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ  (سوره انفال، آیه 28)

و بدانید که اموال و فرزندانتان آزمایشی(برای شما) هستند و البتّه نزد خداوند(برای کسانی که از عهدۀآزمایش برآیند)، پاداشی بزرگ است.

نکته ها

 محور بسیاری از لغزش های انسان و ریشۀ بسیاری از گناهان از قبیل: معاملات حرام، احتکار، دروغ، کم فروشی، ترک انفاق، ندادن خمس و زکات، حرص و کارشکنی و سوگندهای دروغ و تضییع حقوق مردم، گریز از میدان جنگ، ترک هجرت و جهاد و…، علاقه به مال و فرزند است. پس اینها عامل امتحان و لغزشند، آن گونه که ابولبابه را (آیه قبل) به لغزش کشید و برای حفظ مال و فرزندان خود، به همکاری با دشمن وادار کرد.
قرآن با تعبیرات مختلفی به فتنه بودن مال و فرزند و دل نبستن به آنها و امکان انحراف به واسطۀ آنها هشدار داده است، از جمله:

الف: امکان شرکت شیطان در مال و فرزند انسان. «شارِکهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ»
ب: افزون خواهی در مال و فرزند و آثار منفی آن. «تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ»
ج: بازدارندگی فرزند و مال از یاد خدا. «لا تُلْهِکمْ أَمْوالُکمْ وَ لا أَوْلادُکمْ عَنْ ذِکرِ اللَّهِ»
د: نجات بخش نبودن اموال و اولاد در قیامت.

در آیه نکاتی به چشم می خورد که نشان می دهد آزمایش مال و فرزند بسیار سخت و جدّی و پیروز شدن در آن بسیار مهم است،
خود مال و فرزند فتنه شمرده شده اند، نه آنکه وسیله آزمایش و فتنه باشند.
حضرت علی علیه السلام دربارۀ علّت و فلسفۀ امتحان های الهی فرمود: «تا راضی از ناراضی مشخص شود و عوامل سعادت و شقاوت هر کس در اعمال او مشخص گردد»

پیامها

1- علاقۀ افراطی به مال و فرزند، انسان را به خیانت می کشد. و حتّی گاهی موجب دست برداشتن از اصول انسانی و دینی (امانت و ادای امانت) می شود.
2- مال و فرزند می توانند دو دام فریبنده باشند.
3- توجّه به پاداش بزرگ الهی، از اسباب دل کندن از دنیا و ترک خیانت است.
4- مال و فرزند با تمام جاذبه هایی که دارند، در مقایسه با الطاف و پاداش های الهی ناچیز هستند.

منبع: تفسیر نور، ج 3، ص120-تفسير نمونه، ج‏6، ص 261

وزان زيارت جامعه كبيره، وزان دعاي جوشن كبيراست، يعني همان‏گونه كه در دعاي جوشن كبير، اسما و صفات فراواني از خدا ذكر شده و خدا با هزار جلوه در اين دعا برون آمده تا دعاكننده او را با هزار ديده تماشا كند، معرفتش به او بيشتر شود و خود را بدان صفات متّصف گرداند؛ امام هادي (عليه‏السلام) نيز در اين زيارت، ائمه اطهار (عليهم‏السلام) را با جلوه‏هاي گوناگون معرفي كرده تا زائر، ائمّه را از دريچه ‏هاي مختلف تماشا كند و سپس آنان را الگو و اسوه خويش قرار دهد و با تأسي به آنها بر تعالي و تكامل خود همت گمارد. به بيان ديگر، دعاي جوشن كبير، سفره‏اي است كه مهمانان آن با هزار نوع غذاي توحيدي پذيرايي مي‏شوند، زيارت جامعه نيز سفره‏اي است كه مهمانان آن با انواع گوناگون غذاهاي امام‏ شناسي مورد تكريم قرار مي‏گيرند. بدين ترتيب دعاي جوشن كبير در مقام الوهيت و ربوبيت به انسان مي‏فهماند كه سراسر نظام هستي را اسماي حسناي الهي اداره مي‏كند و جاي خالي وجود ندارد تا غير خداي سبحان اداره آن قسمت را بر عهده بگيرد. از اين‏رو بايد چشم طمع از غير خدا فرو بست و به كسي جز او اميدي نداشت. زيارت جامعه نيز در مقام خلافت الهي و امامت، جايي خالي باقي نمي‏گذارد تا ديگران آن را پر كنند. پس بايد دست آز از ديگران كوتاه كرد و ديده اميد به خانه اهل‏بيت (عليهم‏السلام) دوخت. چنان كه ديگران نيز بايد چنگال طمع ازچنگ‏اندازي به خلافت، كوتاه كنند؛ زيرا با بودن افضل، نوبت به مفضول نمي‏رسد. و با وجود معصوم مجالي براي غير معصوم نخواهد بود.

بدون ترديد هر كسي با ديد خاص خود كه ناشي از مقدار معرفت اوست به خدا مي‏نگرد.

تو را چنان كه تويي هر نظر كجا بيند؟  به قدر بينش خود هر كسي كند ادراك

يكي از دريچه رحمت مي‏ نگرد و ديگري از دريچه غضب، يكي از دريچه عفو و اغماض مي ‏نگرد و ديگري از دريچه انتقام، يكي از دريچه مهر مي‏ نگرد و ديگري از دريچه قهر، يكي از دريچه رزق مي ‏نگرد و ديگري از دريچه شكر و… . به طور طبيعي عبادت افراد نيز براساس بينش و ادراكشان است: (و من الناس من يعبدالله علي حرف).

ذات اقدس الهي هرگز محدود به هيچ يك از اين صفات نيست، بلكه «الله» است، يعني مستجمع جميع كمالات است. بر همين اساس، امام شناسان نيز در جريان امام شناسي مختلف هستند. برخي از مردم آنها را واسطه رزق مي‏دانند و برخي ديگر واسطه آمرزش گناهان، گروه سوم مي‏گويند: آنان ذريه رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) هستند و گروه چهارم معتقدند كه آنها وارث علم آن حضرتند و… .

به يقين هر يك از صفات امام معصوم دريچ ه‏اي به سرچشمه امام ‏شناسي است، ليكن هرگز امام را نمي‏توان محدود به اين صفات و كمالات كرد. امام، انسان كاملي است كه خلافت «الله» و جانشيني او را در نظام هستي برعهده دارد. سالار شهيدان، حضرت امام حسين (عليه‏السلام) هنگام اعزام سفير خود، حضرت مسلم بن عقيل (عليه‏السلام) به مردم كوفه نوشت: «فلعمرى ما الإمام إلا الحاكم بالكتاب، القائم بالقسط، الداين بدين الحق، الحابس نفسه علي ذات الله» «حبس بر ذات خدا» كه در بيان امام حسين (عليه‏السلام) آمده براي تذكر به ضرورت جامعيت امام است؛ زيرا اگر حبس بر صفتي از صفات خدا مطرح مي‏شد و مثلا ً مي‏فرمود: «الحابس نفسه علي رحمة الله»يا «الحابس نفسه علي غضب الله» و امثال آن، جامعيت لازم را نمي‏داشت و يك بُعدي مي‏شد.

همان‏طور كه تماشاگر جلوه خدا از تماشاي او لذت مي‏برد و راه تخلّق به اخلاق الهي را مي‏آموزد، تماشاگر جلوه‏هاي انسان كامل و خليفة الله نيز، از تماشاي جمال و كمال او لذت مي‏برد و الگو و اسوه تكامل خويش را مي‏يابد. بدين ترتيب دعاي جوشن كبير يك دوره كلاس توحيد و خداشناسي است كه معارف آن را امين وحي بر رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) القا كرده، زيارت جامعه نيز يك دوره امام شناسي است كه هادي آل محمد (صلي الله عليه و آله و سلم)، حضرت امام علي النقي (عليه‏السلام) به ره پويان مكتب امامت و سالكان طريق ولايت آموخته است.

ادب فناي مقربان جلد1 -  صفحه 88

زيارت جامعه، منشور بلند امامت و هدايت است كه سيل‏گونه از كوهسار وجود هادي امت، حضرت ابوالحسن ثالث، علي بن محمد النقي (عليه و علي آبائه و ابنائه افضل الصلوة و السلام) سرازير شده است. اين منشور بلند، هرچند كه در لباس شرح فضايل و كمالات انسان‏هاي كامل و خلفاي برجسته الهي، يعني اسره طاها و ياسين، ائمه اطهار (عليهم‏السلام) بيان شده است، ليكن معارف عميق توحيدي ولايي آن بسان سيلي بنيان كن اساس شرك و دوگانه‏پرستي و بنياد بيگانه‏گرايي را برمي‏كَنَد و با پيشروي به سوي دشت و دَمَن امت اسلام، تشنه‏كامان حقيقت و معرفت ناب نبوي و ولوي را سيراب مي‏كند.

غيبت نيز يكى از آسيب هاى گفتارى مورد نكوهش در قرآن است كه در آيه 12«حجرات» به آن اشاره شده است:«وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتا فَكَرِهْتُمُوهُ

غيبت صورتى از كنش اجتماعى است كه رودررو و مستقيم شكل نمى گيرد، بلكه به شكل غيرمستقيم و در غياب ديگرى عيبى را از وى مطرح مى سازد كه اگر بشنود موجب رنجش و ناراحتى وى خواهد شد. غيبت موجب فساد جامعه بشرى و نيز افزايش تضاد و تنش هاى اجتماعى است. در نتيجه شيوع غيبت، نه تنها ارتباطات اجتماعى سست مى شوند، بلكه امنيت و اعتماد اجتماعى بين افراد از بين خواهد رفت. ارتباطى كه در آن هر لحظه امكان بروز محرك هاى منفى وجود دارد، دوام چندانى نداشته و پايدار نمى ماند.

علّامه طباطبائى در فلسفه غيبت به اين مطلب اشاره دارند كه چون غيبت اجزاى جامعه بشرى را يكى پس از ديگرى فاسد مى سازد و از داشتن آن آثار صالحى كه از هر كس توقع مى رود، ساقط مى كند، شارع اسلام از غيبت نهى فرموده است. هر فرد از افراد جامعه بايد با افراد ديگر بياميزد و در كمال اطمينان خاطر و سلامتى از هر خطرى، با ديگران يكى شود و ترسى از ناحيه آنان به دل راه ندهد و با آنان مأنوس شود، نه اينكه از ديدن آنها بيزار باشد. در اين صورت، از تك تك افراد جامعه آثارى صالح عايد مى گردد و جامعه عينا مانند يك تن واحد مى شود. اما اگر فرد در اثر غيبت و بدگويى از ديگران ناراحت شود، با آنان قطع رابطه مى كند و اين قطع رابطه را هرچند اندك باشد، وقتى در بين همه افراد جامعه در نظر بگيريم، خسارت بزرگى به جامعه به حساب مى آيد. پس در حقيقت غيبت، بلايى است جامعه سوز كه مانند خوره اى در بدن راه مى يابد و اعضا را يكى پس از ديگرى مى خورد تا جايى كه بكلى رشته حيات را قطع مى سازد. انسان از روز ازل به حكم ضرورت براى اين اجتماع تشكيل داد كه يك زندگى اجتماعى داشته باشد و داراى منزلتى شايسته و صالح باشد، منزلتى كه به خاطر آن ديگران با او بياميزند و او با ديگران بياميزد، او از خير ديگران بهره مند، و ديگران از خير او برخوردار شوند. غيبت عامل مؤثرى است كه انسان را از اين منزلت ساقط كرده و اين هويت را از وى مى گيرد. آن وقت است كه «دواء» كه همان تشكيل جامعه از روز نخست بود، به صورت دردى بى دوا درمى آيد. غيبت در حقيقت، ابطال هويت و شخصيت اجتماعى افرادى است كه خودشان از آنچه پشت سرشان گفته مى شود، بى اطلاع اند و اگر از خطرى كه تهديدشان مى كند اطلاع داشته باشند از آن احتراز مى جويند. خداى سبحان بدين منظور پرده پوشى مى كند كه حكم فطرى بشر، يعنى گرايش به زندگى اجتماعى، حاصل شود و افراد بشر دور هم جمع شوند و با يكديگر تعاون داشته باشند. اگر اين پرده پوشى نبود، با در نظر گرفتن اينكه هيچ انسانى منزه از تمامى عيوب نيست، هرگز اجتماعى تشكيل نمى شد. جمله «أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتا فَكَرِهْتُمُوهُ» در ضمن مثالى به همين حقيقت اشاره مى كند. غيبت كردن مؤمن به منزله آن است كه يك انسانى گوشت برادر خود را درحالى كه او مرده است بخورد. دليل اين تشبيه، پذيرش اين پيش فرض است كه افراد جامعه اسلامى برادر يكديگرند: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» (حجرات: 10) و او را مرده مى خواند بدين دليل كه يك فرد از اينكه از او غيبت مى شود، بى خبر است (طباطبائى، 1374، ج 18، ص 484ـ486)