وزان زيارت جامعه كبيره، وزان دعاي جوشن كبيراست، يعني همان‏گونه كه در دعاي جوشن كبير، اسما و صفات فراواني از خدا ذكر شده و خدا با هزار جلوه در اين دعا برون آمده تا دعاكننده او را با هزار ديده تماشا كند، معرفتش به او بيشتر شود و خود را بدان صفات متّصف گرداند؛ امام هادي (عليه‏السلام) نيز در اين زيارت، ائمه اطهار (عليهم‏السلام) را با جلوه‏هاي گوناگون معرفي كرده تا زائر، ائمّه را از دريچه ‏هاي مختلف تماشا كند و سپس آنان را الگو و اسوه خويش قرار دهد و با تأسي به آنها بر تعالي و تكامل خود همت گمارد. به بيان ديگر، دعاي جوشن كبير، سفره‏اي است كه مهمانان آن با هزار نوع غذاي توحيدي پذيرايي مي‏شوند، زيارت جامعه نيز سفره‏اي است كه مهمانان آن با انواع گوناگون غذاهاي امام‏ شناسي مورد تكريم قرار مي‏گيرند. بدين ترتيب دعاي جوشن كبير در مقام الوهيت و ربوبيت به انسان مي‏فهماند كه سراسر نظام هستي را اسماي حسناي الهي اداره مي‏كند و جاي خالي وجود ندارد تا غير خداي سبحان اداره آن قسمت را بر عهده بگيرد. از اين‏رو بايد چشم طمع از غير خدا فرو بست و به كسي جز او اميدي نداشت. زيارت جامعه نيز در مقام خلافت الهي و امامت، جايي خالي باقي نمي‏گذارد تا ديگران آن را پر كنند. پس بايد دست آز از ديگران كوتاه كرد و ديده اميد به خانه اهل‏بيت (عليهم‏السلام) دوخت. چنان كه ديگران نيز بايد چنگال طمع ازچنگ‏اندازي به خلافت، كوتاه كنند؛ زيرا با بودن افضل، نوبت به مفضول نمي‏رسد. و با وجود معصوم مجالي براي غير معصوم نخواهد بود.

بدون ترديد هر كسي با ديد خاص خود كه ناشي از مقدار معرفت اوست به خدا مي‏نگرد.

تو را چنان كه تويي هر نظر كجا بيند؟  به قدر بينش خود هر كسي كند ادراك

يكي از دريچه رحمت مي‏ نگرد و ديگري از دريچه غضب، يكي از دريچه عفو و اغماض مي ‏نگرد و ديگري از دريچه انتقام، يكي از دريچه مهر مي‏ نگرد و ديگري از دريچه قهر، يكي از دريچه رزق مي ‏نگرد و ديگري از دريچه شكر و… . به طور طبيعي عبادت افراد نيز براساس بينش و ادراكشان است: (و من الناس من يعبدالله علي حرف).

ذات اقدس الهي هرگز محدود به هيچ يك از اين صفات نيست، بلكه «الله» است، يعني مستجمع جميع كمالات است. بر همين اساس، امام شناسان نيز در جريان امام شناسي مختلف هستند. برخي از مردم آنها را واسطه رزق مي‏دانند و برخي ديگر واسطه آمرزش گناهان، گروه سوم مي‏گويند: آنان ذريه رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) هستند و گروه چهارم معتقدند كه آنها وارث علم آن حضرتند و… .

به يقين هر يك از صفات امام معصوم دريچ ه‏اي به سرچشمه امام ‏شناسي است، ليكن هرگز امام را نمي‏توان محدود به اين صفات و كمالات كرد. امام، انسان كاملي است كه خلافت «الله» و جانشيني او را در نظام هستي برعهده دارد. سالار شهيدان، حضرت امام حسين (عليه‏السلام) هنگام اعزام سفير خود، حضرت مسلم بن عقيل (عليه‏السلام) به مردم كوفه نوشت: «فلعمرى ما الإمام إلا الحاكم بالكتاب، القائم بالقسط، الداين بدين الحق، الحابس نفسه علي ذات الله» «حبس بر ذات خدا» كه در بيان امام حسين (عليه‏السلام) آمده براي تذكر به ضرورت جامعيت امام است؛ زيرا اگر حبس بر صفتي از صفات خدا مطرح مي‏شد و مثلا ً مي‏فرمود: «الحابس نفسه علي رحمة الله»يا «الحابس نفسه علي غضب الله» و امثال آن، جامعيت لازم را نمي‏داشت و يك بُعدي مي‏شد.

همان‏طور كه تماشاگر جلوه خدا از تماشاي او لذت مي‏برد و راه تخلّق به اخلاق الهي را مي‏آموزد، تماشاگر جلوه‏هاي انسان كامل و خليفة الله نيز، از تماشاي جمال و كمال او لذت مي‏برد و الگو و اسوه تكامل خويش را مي‏يابد. بدين ترتيب دعاي جوشن كبير يك دوره كلاس توحيد و خداشناسي است كه معارف آن را امين وحي بر رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) القا كرده، زيارت جامعه نيز يك دوره امام شناسي است كه هادي آل محمد (صلي الله عليه و آله و سلم)، حضرت امام علي النقي (عليه‏السلام) به ره پويان مكتب امامت و سالكان طريق ولايت آموخته است.

ادب فناي مقربان جلد1 -  صفحه 88