ظرفيت معرفي اهل‌ بيت علیهم‌السلام و سيرۀ ایشان، بيش از ظرفيت اسلام فقاهتي و شريعتي است. اسلام شريعتي اهل حلال و حرام است و بايد هم این‌طور باشد؛ اما در تبليغ دين و گفتمان ديني بايد بر مفاهيم مهم‌تر تمرکز کرد. علَمي که در معرفي اسلام، بر نماز و روزه و خمس و… تأکيد خاص مي‌کند، نسبت به علَمي که به نام اهل ‌بيت علیهم‌السلام بوده و دربرگيرندۀ معرفت، غيرت، محبت، ايثار و ديگر عناصر انساني است، موفقيت کمتري در جذب افراد دارد. علَم دوم، پس از جذب افراد، آهسته ‌آهسته احکام ديني را هم بيان مي‌کند. علَم امام حسين علیه‌السلام کشش ويژه‌اي دارد و مي‌توان در مجالس عزاداري ايشان، کم کم مطالب ديگر را هم بيان کرد؛ يعني در مجلس امام حسين علیه‌السلام حتي مشروب‌خور هم مي‌آيد و نبايد جلوي وي را گرفت و مثلاً همين که در ذکر مصيبت بشنود که امام حسين علیه‌السلام ظهر عاشورا جنگ را قطع کرد و با اين‌که در معرض تير و ترکش بود، به نماز ايستاد، تأثيري اجمالي بر او دارد. در جبهۀ جنگ ايران و عراق هم برخي افراد نمازخوان نبودند، اما بامعرفت بودند و در عمليات‌ها شرکت می‌کردند و فضاي جبهه برخي از آن‌ها را هم نمازخوان کرد. مجلس امام حسين علیه‌السلام حتي براي مسيحي و سني و زيدي هم کشش دارد. حتي مي‌گويند فرهنگ عزاداري براي امام حسين علیه‌السلام بر واتيکان هم تأثير گذاشته و آن‌ها هم روضه‌خواني براي حضرت عيسي علیه‌السلام را آغاز کرده‌اند.
عاشورا با عناصری مثل انقلابي‌گري، ايثار و مظلوميت، زيبايي‌ها را در خود جمع کرده و مظهر غلبۀ زيبايي بر زشتي‌ شده است؛ زشتي شمر، عمر و … در يک سو سنگيني مي‌کند؛ اما در آخر، تربت کربلا معطر مي‌شود؛ چون قطرۀ خون انسان نيک غلبه دارد. شايد در ماجراي خلقت آدم، ملائکه تصوير اتفاقات کربلا را در ذهن داشتند که گفتند «أَ تَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَ يَسْفِكُ الدِّمَاء» و شايد معناي پاسخ خداوند به آن‌ها، غلبۀ زيبايي بود. اين غلبۀ زيبايي بر زشتي در ماجراي عاشورا، مي‌تواند بر زندگي ما هم تأثير بگذارد. مي‌توان با گرد هم آوردن خانواده زير لواي اربعين، زشتي اختلافات و مشکلات را مغلوب پيوند مجدد و محبت و ارتقاي خانواده کرد. اگر اين کار در خانواده‌اي صورت گيرد، کليت اين آيه شامل آن خانواده هم مي‌شود: «فِي بُيوتٍ أَذِنَ اللّهُ أَن تُرْفَعَ وَ يُذْکَرَ فِيهَا اسْمُهُ يسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالغُدُوِّ وَ الآصَالِ رِجَالٌ لا تُلْهِيهم تِجارَةٌ و لا بَيعٌ عَن ذِکْرِ اللّه» ؛ گرچه مصداق کامل اين آيه خانوادۀ اميرالمؤمنين علیه‌السلام است. بايد زير علَم امام حسين علیه‌السلام متعهد شويم که حواس‌مان به هم باشد و به مشکلات يکديگر بي‌اعتنا نباشيم. در فرآيند حل مشکل افراد، ظرفيت‌هاي عاطفي بيشتر می‌شود و بر اثر آن، پيوندها قوي‌تر مي‌گردند.

با تمام اينها، حرکت فعلي براي زيارت اربعين فردگرايانه است، نه خانوادگي. تجربه نشان داده است که حتي اردوي دو سه روزۀ دانش‌آموزي، اگر همراه مادران دانش‌آموزان برپا شود، فرزند و مادر را به يکديگر نزديک‌تر مي‌کند. مي‌توان زير علم امام حسين علیه‌السلام خانواده را هم گرد هم آورد و نه تنها فرد را. ايتاليايي‌ها مي‌گويند در خانواده‌اي که دسته‌جمعي عبادت شود، طلاق رخ نمي‌دهد. پيوندهاي خانوادگي در خانواده‌اي که مجلس هفتگي روضه داشته باشد و افرادش به صورت خانوادگي در پيشگاه خداوند تضرع کنند، تقويت مي‌يابد. حتي مي‌توان بين شبکۀ امت و اربعين هم پيوند برقرار کرد.

نادیده گرفته شدن تمایزهای قومی و جمع‌شدن افراد مختلف در کنار یکدیگر
يکي ديگر از ويژگي‌هاي راهپيمايي اربعين افراشته‌شدن پرچم «لا اله الاّ الله» و ناديده گرفته شدن مليت‌ها در آن است. سومين خصوصيت اين فضا، امکان با هم بودن افراد در مدتي طولاني است؛ با هم بودن نيمه‌پايدار، نه لحظه‌اي. ويژگي ديگر آن است که در اين اجتماع، محبت و شفقت در جريان است. در آنجا روحيه‌ها تلطيف و رابطۀ عاطفي مسلمانان با يکديگر بيشتر مي‌شود. در آنجا برخي گريه مي‌کنند و از زائران مي‌خواهند از غذاي آن‌ها بخورند؛ برخي‌ هم به زائران ميوه و آب مي‌دهند؛ يعني در اين اجتماع، عاطفه موج مي‌زند و قساوت قلب‌ها فرومي‌ريزد. در آنجا، لبخند چاشني اشک است؛ يعني مردم براي عزاداري غمگين هستند و در راه ذکر مي‌گويند و اشک مي‌ريزند، ولي در بازگشت خوشحال‌اند.

ويژگي دوم اجتماع اربعين، تجلي کارکرد تربيتي «تولّي» و «تبرّي» است. هر تقوايي ضرورتاً همراه تولي و تبري نيست. «تولّي» و «تبرّي» يعني قرار دادن خود روي ريلي که به صراط مستقيم مي‌رود. جمعيتي که افزون بر وجود تقوا، زير علَم امام حسين علیه‌السلام و تولّي به اولياي خدا و تبرّي از دشمنان خدا جمع شود، آسان‌تر شکل مي‌گيرد. هر اجتماعي که به غير محوريت تقوا و اهل ‌بيت علیهم‌السلام شکل گيرد، ترسناک است؛ چنان‌که مي‌بينيم هميشه سپاه و بسيج در ورزشگاه‌ها هستند تا نکند مزاحمتي براي کسي پيش آيد يا جريان‌هاي سياسي يا غيراخلاقي شکل گيرد. اين ترس درباره اجتماعات اسلامي کمتر است؛ مگر اين‌که اشخاصي آن را خراب کنند و کسي با غير قصد قربت در آن حاضر شده باشد

درباره اربعين، دسته‌اي از روايات استحباب زيارت اربعين را مي‌رسانند که به احتمال قوي، منظور زيارت بارگاه امام حسين علیه‌السلام در روز اربعين است؛ گرچه صرف خواندن زيارت اربعين هم احتمال ديگری است. در حقيقت، آموزه‌هاي نهفته در سيرۀ خود امام حسين علیه‌السلام و عاشورا قوي‌تر از آموزه‌هاي اربعين است. در هر حال، به دليل استحباب احتمالي زيارت بارگاه اباعبدالله علیه‌السلام در روز اربعين، در آن روزها اجتماع بزرگي با چند ويژگي پديد مي‌آيد که نخستين آنها محوريت تقوا در آن است. چنين اجتماعاتي تا حد زيادي مصونيت ايجاد مي‌کنند. فضاي مسجد مناسب با تيپ خاصي از آموزه‌ها و براي دگرگوني فرهنگي خاصي است؛ مثلاً برگزاري روضه در فرهنگ‌سراها و کافه‌ها دلچسب نيست. حتي گاهی انسان در نمازخانۀ مرتب و خوبي که در فضايي مدرن ساخته شده است، احساس غربت مي‌کند؛ اما در مسجدي ميان چندين مغازه، احساس راحتي دارد و فضايش را متناسب با معنويت مي‌بيند. حرکت زيارتي اربعين، فضايي معنوي و زير لواي تقوا و با قصد قربت مي‌آفريند و مي‌تواند حامل پيام‌هاي مثبت باشد.