آیا گریه کردن حضرت آدم بر امام حسین علیه السلام بیانگر جبر در زندگی انسانی است؟این گونه حوادث یا علم پیشین الهی به افعال بندگان و پیشگویی آنها مستلزم جبر نیست. زیرا علم خدا در این موارد به چیزی Determinism تعلق گرفته که با اراده آزاد بندگان تحقق خواهد یافت. به عبارت دیگر تفکر جبرانگار بین علم پیشین الهی و فعل بندگان رابطه علت و معلولی می‌بیند. یعنی علم خدا را علت فرض می‌کند. زیرا می‌بیند اگر آنچه خدا می‌داند انجام نشود نافی علم مطلق الهی می‌شود. چنانکه شاعر گوید:می خوردن من حق ز ازل می‌دانست گر می نخورم علم خدا جهل بودو این بیان همان رابطه ترتبی و علی است. در حالی که واقع قضیه خلاف این است. یعنی چون بندگان افعالی را با اراده خود انجام می‌دهند خداوند می‌داند و از جمله آنها عمل شمر، یزید و… با امام حسین علیه السلام است. بلی شمر، یزید و… آزادانه می‌توانستند امام حسین علیه السلام رابه قتل نرسانند و اگر از اراده و اختیار خود چنین استفاده‌ای می‌نمودند، خدا هم می‌دانست که نمی‌کنند و اجبار هم نمی‌کرد و گریه آدم هم در کار نمی‌بود. سر این قضیه از نظر فلسفی آن است که خداوند فوق زمان و مکان است و برای او قبل و بعدی نیست، از این رو علم او به اعمال در همه زمان‌ها شبیه علم ما به یک حادثه در زمان حال است و همچنان که چنین علمی موجب جبری بودن اعمال مورد مشاهده ما نیست، حضور عمل نزد خداوند نیز چنین است.

سوالات مربوط به ماه محرم - حسن میرحسینی