نمونه ديگري از بهره‏ مندان مكتب پر بار علوي نقل مي كنيم تا روشن شود كه بزرگان علم درباره احاطه حكيمانه حضرت اميرمؤمنان علي (عليه‏السلام) چه مي‏ گويند.

در نهج‏ البلاغه خطبه‏ اي است كه اين‏گونه آغاز مي‏ شود: «يا له مراماً ما أبعده وزوراً ما أغفله و خطراً ما أفظعه»؛

وه! كه چه مقصد بسيار دور و چه زيارت كنندگان بي‏خبر و چه كاري دشوار و مرگبار!

و در پايان آن چنين مي‏ فرمايد: «إن للموت لغَمراتٍ هى أفظع من أن تُستغرَق بصفةٍ أو تَعتدل علي عقول أهل الدّنيا»؛

مرگ آن‏چنان بر هستي انسان مسلّط مي‏شود و او را فرا مي‏گيرد كه وصف پذير نيست، عقول دانشمندان، توان آن را ندارد كه پديده مرگ را به درستي تشريح كنند!

يكي از جمله‏ هاي بلند خطبه مزبور اين است كه مي‏فرمايد: «لا يَتعارفون لِليلٍ صباحاً ولا لِنهارٍ مساءً أىّ الجديدَيْن ظَعنوا فيه كان عليهم سرمداً»؛ اينان خواه در شب سفر كنند و در سفر شب بميرند، يا در روز مسافرت كنند و روزْ رخت بر بندند، سرمدي خواهند شد.

اين جمله از غرر جمله‏ هاي نهج‏ البلاغه است و شارحان نيز در تشريح اين جمله كوشش‏ها كرده ‏اند ولي بسياري از آنان به عمق اين جمله امام علي (عليه ‏السلام) ره نيافته‏ اند.

ابن ابي الحديد معتزلي در شرح اين خطبه مي‏گويد:

اين خطبه از عمقي عجيب برخوردار است و حاوي الفاظي بليغ، مشكل و فصيح است كه اگر كسي اين فصل از نهج‏البلاغه را بررسي كند، خواهد فهميد كه آنچه معاويه گفته است كه: «كسي جز علي فصاحت را براي قريش بنيانگذاري نكرد» صحيح گفته است، اگر تمام فصحاي عرب در جايي جمع باشند و اين خطبه بر آنان قرائت شود شايسته است همگي به خاك افتاده، سجده كنند! همان‏گونه كه شعرا براي قول عدي بن رقاع سجده كردند و در جواب اعتراض عده‏اي گفتند: ما جايگاه‏هاي سجده در شعر را مي‏شناسيم، همان‏گونه كه شما جايگاه‏هاي سجده در قرآن را مي‏شناسيد.

همان طور كه قرآن سوره‏هايي دارد و در آن آياتي است كه اگر خوانده شود بايد سجده كرد، علي بن ابي طالب (عليه ‏السلام) نيز خطبه‏ هايي دارد (كه يكي از آنها همين خطبه است.) اگر آن را براي خردمندان فصيح و بليغ و كارشناسان فصاحت و بلاغت بخوانند، آنان بايد سجده كنند!.

اين نكته در حضور درس استاد، علامه طباطبايي (قدس‌سره) مطرح شد كه چگونه ابن ابي الحديد چنين تعبير بلندي دارد. استاد (رحمه‏الله) فرمود: ابن ابي الحديد گزاف نگفته است؛ زيرا سجده براي كلام خداست؛ همان محتواي قرآني است كه به صورت خطبه‏ هاي علي (عليه ‏السلام) درآمده است، سجده در حقيقت براي كلام خداوند است، نه براي كلام مخلوق او.

ابن ابي الحديد در ادامه مي‏گويد:

أُقسم بِمَن تُقسِم الأُمَم كُلُّها به لَقَد قرأت هذه الخطبة منذ خمسين سَنةٍ إلي الآن أكثر من ألف مرّة ما قرأتها قطّ إلاّ و أحْدثتْ عندى روعةً وخوفاً وعِظَةً….

قسم ياد مي‏ كنم به آن مبدئي كه همه امّت‏ها بدان سوگند ياد مي‏كنند كه من اين خطبه را از پنجاه سال پيش تاكنون، بيش از هزار بار خوانده‏ام و هر بار كه مي‏خواندم برايم تازگي داشت و مطلب جديد و موعظه ‏اي تازه در قلبم پديد مي‏ آورد.