از آنجا که عالم براساس یک نظام علّی و معلولی اداره می‌شود لذا همه وقایعی که در آن به وقوع می‌پیوندند دارای علت و حکمت به‌خصوصی هستند. در این راستا وقتی به منظور معلوم شدن علت غیبت امام عصر(عج) به بررسی روایات می‌پردازیم به روایات زیادی برمی‌خوریم که در ضمن آنها تصریح شده است که فلسفه واقعی غیبت آن حضرت برای بشر معلوم نیست. امّا در عین حال در تعدادی از روایات از حکمتهای غیبت سخن به میان آمده است. به عنوان مثال در بعضی از آنها (از اموری چون امتحان و آزمایش مردم، حفظ جان امام(ع) در امان ماندن از بیعت با ستمگران، فراهم شدن زمینه انجام وظایف و… به عنوان عوامل غیبت امام مهدی(ع) یاد می‌شود.در مجموعه روایتهایی که از حضرت علی(ع)، نقل شده است به برخی از حکمتهای غیبت اشاره شده است که از جمله آنهاست:

در امان ماندن از بیعت با ستمگران
بر طبق یک روایت، علی‌بن ابی‌طالب(ع) می‌فرمایند:موقعی که قائم [حضرت مهدی(ع)]، قیام کند بیعت کسی در گردن (ذمه) او نخواهد بود و به همین جهت است که تولد او به صورت مخفی صورت خواهد گرفت و بعد نیز وجود مبارکشان غایب خواهد شد. 

مشخص شدن گمراهان
یکی از راههای تشخیص قوت ایمان و میزان پایبندی افراد به تعالیم اولیای الهی، عملکرد آنها در دوره غیبت رهبران الهی است. به عنوان مثال وقتی حضرت موسی(ع) به امر الهی حدود چهل روز برای مناجات در کوه طور اقامت کرد اغلب مردم به خاطر نداشتن ایمان و یقین کافی فریب سامری را خوردند و از آیین الهی دست کشیدند. در اشاره به این سنت الهی امام علی‌بن ابی‌طالب(ع) در روایتی پس از اشاره به وجود مبارک امام مهدی(ع) اضافه می‌کنند:آن حضرت از چشم مردم نهان خواهد شد تا مردمان گمراه از غیر گمراهان مشخص شوند. 

ستم و ظلم مردم به خودشان
علی(ع) آنجا که از لزوم وجود حجت الهی در نظام هستی سخن می‌گویند به مسئله غیبت حجت الهی و علت آن با این تعابیر اشاره دارد:ای مردم! بدانید که زمین هرگز از حجت الهی خالی نمی‌ماند. امّا پروردگار عالم مردم را به خاطر ظلم و ستمی که مرتکب می‌شوند و همینطور به جهت زیاده‌رویهایی که در حق خود انجام می‌دهند به زودی از دیدن حجت خودش [امام مهدی(ع)]، محروم خواهد ساخت. 

به جهت ستم به فرزندان علی
حضرت علی بن ابی‌طالب(ع)، در روایتی به مناسبتی از وقایع غیبت و پیشامدهای آن سخن می‌گویند و وقایع مربوط به آن دوران را به حوادثی که برای قوم حضرت موسی(ع) رخ داده است تشبیه و تصریح می‌کنند که سرگردانی و تحیر مسلمانان در زمان غیبت حضرت مهدی(ع) چندین برابر سخت‌تر و بیشتر از دوران سرگردانی و تحیر قوم حضرت موسی(ع) خواهد بود. آنگاه در اشاره به علت این پیشامد می‌فرمایند:شما به خاطر ظلم و ستمهایی که بر فرزندان من خواهید کرد به این مسئله و سختیهای آن دچار خواهید شد.قابل ذکر است با وجود تصریح امام(ع) به این موضوع، مردم در اثر غرق شدن در دنیا و زخارف آن چند سال بعد از شهادت علی(ع)، امام حسن(ع)، و امام حسین(ع)، را به آن وضع رقّت‌بار به شهادت می‌رسانند و ائمه بعدی را نیز مسموم می‌کنند و در نتیجه اینکار وقتی نوبت به آخرین حجت الهی می‌رسد خداوند، ایشان را به خاطر لطفی که بر بندگان خود دارد (علی‌رغم ناسپاسی آنها) در پس پرده غیبت جهت هدایت مردم و حفظ نظام هستی ذخیره می‌نماید….

حفظ علامتهای هدایت
همانطور که در حکمت قبلی اشاره شد خداوند متعال به منظور تداوم هدایت مردم در برهه‌ای از زمان وقتی آنها قدر نعمت بی‌نظیر الهی؛ یعنی امام معصوم(ع)، را فراموش می‌کنند بنابر مصالحی وجود مبارک او را در پس پرده غیبت قرار می‌دهد تا علاوه بر حفظ نظام عالم، نزول فیض و رحمت الهی از طریق وی به بندگان خدا تداوم پیدا کند و باب هدایت مردم به سوی خداوند همچنان باز باشد. امام علی‌بن ابی‌طالب(ع)، در این باره می‌فرماید:… خداوندحجتهای خود را به صورت آشکار یا پنهان یا حتی در حالی که خطر آنان را تهدید می‌کند (در حال ترس و نگرانی) در میان مردم حفظ خواهد کرد تا حجت و دلیلهای روشن و واضح (هدایت و رستگاری) از بین نروند.
غیبت امام زمان ( عجل الله تعالی فرجه الشریف ) علل و آثار آن از دیدگاه امیرمومنان ( علیه السلام ) - صادق سید نژاد