شناخت هستی، مهمترین مسئله‏ ی زندگی
نگاهی به سرنوشت اغلب پیروان مکتب «نیهلیسم» و پوچگرایی، نشان دهنده‏ ی نقش اندیشه و اعتقاد در زندگی آدمی است.
آنها که روح مضطرب و پریشانشان در ساحل امن اعتقاد صحیح، آرامش نگرفته است و خود را قایقی بی ‏بادبان در دریایی طوفانی می‏ بینند، چگونه روزگار می‏گذرانند؟: ای کاش می‏توانستیم آنان را به موجوداتی بی‏ خاصیت و بی‏ ضرر تشبیه کنیم ولی متاسفانه از این هم بیشتر قوس نزولی را طی می‏کنند.
این زندگی اسف‏بار، معلول آن فکر و عقیده‏ ای است که در مغز آنان جای گرفته و آثار سوء آن در زندگی خودنمایی می‏کند. پس اگر بگوئیم زندگی، آئینه‏ی اندیشه و افکار است، سخنی بجا و بحق گفته‏ایم و نیز اگر بخواهیم زندگی عالی و ایده‏عالی داشته باشیم باید قبلا به گنجینه‏ ی افکار و عقاید خود برسیم و آن را نخست مورد بررسی قرار دهیم.
درباره‏ ی افرادی که زندگی را پوچ انگاشته و از تحقیق و بررسی، خودداری می‏کنند به این سخن امام علیه السلام توجه کنیم:
فما خلق امرء عبثا فیلهو و لا ترک سدی فیلغو
هیچکس بیهوده آفریده نشده است تا به پوچی، روزگار بگذراند و نیز بی‏ مسئولیت و خودسر، رها نشده است تا به کارهای لغو و بی‏ارزش بپردازد.
میزان شناخت بیهودگی و هدفداری، اندیشه و اعتقاد آدمی است و برای رسیدن به «وادی امن» ارزشهای اصیل، باید از این میزان، بهره برد.
آنها که عمری در زندان تاریک و عفن مادیات، سپری کرده و حاضر نیستند به سوی افقهای بلند اندیشه و تفکر پر کشند، باید چهره‏ی خود را در آئینه‏ ی کلام گهربار امام المتقین بنگرند:
فما خلقت لیشغلنی اکل الطیبات کالبهیمه المربوطه همها علفها او المرسله شغلها تقمها تکترش من اعلافها و تلهو عما یراد بها.
انسان آفریده نشده است تا خوب بخورد و خوردن چرب و شیرین او را به خود مشغول سازد، همانند چهارپایی که او را به آغلبسته و کاه و علف جلویش ریخته باشند که تمام تلاش و هدفش همانست و یا حیوان افسار گسیخته‏ یی که تمام وقت خود را صرف به هم زدن زباله‏ ها برای پر کردن شکمش می‏کند، ولی از سرنوشت خویش بی‏خبر است. یعنی نمی‏داند برای چه پروار می‏شود؟ و رساتر آنکه اندیشه‏ ای ندارد و تنها تلاش و کوشش او برای سیر کردن شکم آن هم با آن وضع فلاکت‏بار است.
در واقع، انسانی که به سرنوشت خود نیندیشد و سیر کردن شکم و اداره‏ی زندگی مادی، او را از مسایل فکری و اعتقادی بازدارد، در حکم همان چهارپا است.
کوتاه سخن آنکه، هستی‏ شناسی و حرکت و تلاش اندیشه پیرامون خلقت و آفریدگار و ارتباط انسان با اواز مهمترین و اصلی‏ ترین مسایل زندگی است و آدمی اگر در این وادی وارد نشود، انسانیت او زیر سوال قرار خواهد گرفت.
در دیدگاه انسانهای خودساخته، محور اندیشه و حرکت انسان، بیشتر ماندن و بیشتر از غرائز بهره بردن نیست، بلکه رشد و معراج او اساس است.
چگونه طوف کنم در فضای عالم قدس
که در سراچه‏ی ترکیب، تخته‏بند تنم‏
ترا ز کنگره‏ی عرش می‏زنند صفیر
ندانمت که در این دامگه چه افتادست؟(حافظ)

آیا منطق و عقل به ما اجازه می‏دهد که تفکر و اندیشه در پیرامون این مسایل حیاتی را کنار بگذاریم و چشم و گوش خود را بسته و نسبت به واقعیت جهان بی‏تفاوت و بی ‏شناخت بمانیم؟!
انسانی که ویژگی چشمگیر او، گشودن گره‏ی کور مشکلات و مجهولات با سرپنجه‏ی اندیشه و تفکر است و عظمت او در آشنایی به اسرار و باطن عالم هستی است، آیا ممکن است درباره‏ی اصل هستی و هدفداری آن نیندیشد و این اندیشه را در راس همه‏ یامور قرار ندهد؟!
راستی این آسمان فیروزه فام که سپیده‏مان و شامگاهان، دیدگان زیباپسند انسان را به خود جلب می‏کند و این زمینی که میلیونها موجود زنده را با هزاران جلوه و راز، در دامن خود جایمی ‏دهد، ممکن است این فکر را در خاطره‏ها پدید نیاورد که از کیست؟ و او کیست؟
نگاهی به نهج‏البلاغه بیفکنیم که امام- درود خدا بر او- چگونه به این راز بزرگ هستی اشاره می‏فرماید:
فانظر الی الشمس و القمر و النبات و الشجر و الماء و الحجر و اختلاف هذا اللیل و النهار… و تفرق هذه اللغات و الالسن المختلفات، فالویل لمن انکر المقدر و جحد مدبر زعموا انهم کالنبات ما لهم زارع… و هل یکون بناء من غیر بان او جنایه من غیر جان؟
ترجمه: به خورشید و ماه و روئیدنیها و درخت، آب و سنگ و رفت و آمد شب و روز و گونه ‏گونگی لغات و گویش‏ها بیندیش. پس وای بر آن کس که آفریدگار را منکر شود و مدیر و مدبر عالم هستی را نپذیرد. این چه گمان باطلی است که جهان را چونان گیاه خودرویی پنداشته‏اند که دست باغبان هستی بدان نرسیده است؟! چگونه قابل تصور است که بدون سازنده، ساختمانی پدید آید و یا جنایت و حادثه‏یی خودبخود و بدون انتساب به جنایتگر یا حادثه‏ آفرینی شکل گیرد؟!
در جای دیگر با صراحت بیشتر می‏فرماید:
و لا خلق السموات و الارض و ما بینهما باطل. (ذلک ظن الذین کفروا فویل للذین کفروا من النار).
ترجمه: این چنین نیست که آفرینش آسمانها و زمین، باطل و بی‏حکمت باشد، این، پندار کوردلانی است که چشم خویش را از دیدن واقعیات
بسته‏اند، پس وای بر کافران از آتش.
اگر انسان بر مرکب اندیشه و تفکر بنشیند و جهان آفرینش و آفاق بیکران را سیر نکند، چگونه می‏تواند از حقایق و زیباییها با خبر شود؟ و آیا دستگاه عظیم و اسراآمیز مغز خود را تعطیل نکرده است؟!
نه شبم نه شب‏پرستم که حدیث خواب گویم
چو غلام آفتابم همه ز آفتاب گویم‏
و اگر توسن اندیشه، فقط در سرزمین محدود مادیت به دور خود بچرخد، به پوچی و بن‏بست نخواهد رسید؟!
چه زیباست سخن امام که رمز زندگی و سعادت را تفکر و اندیشه می‏داند.
و لو فکروا فی عظیم القدره و جسیم النعمه لرجعوا الی الطریق و خافوا عذاب الحریق… الا ینظرون الی صغیر ما خلق کیف احکم خلقه و اتقن ترکیبه و فلق له السمع و البصر و سوی له العظم و البشر…؟
ترجمه: و اگر مردم در عظمت توانایی خداوند و نعمت انبوه او بیندیشند به راه سعادت بازخواهند گشت و از عذاب سوزان بیم خواهند داشت.
چرا مردم نمی‏اندیشند و مخلوقات کوچک و ظریف آفرینش- مورچه- را نمی‏بینند و در ترازوی اندیشه، سبک و سنگین نمی‏کنند؟!: که چگونه دست قدرت خدا، خلقت آن را محکم و متینقرار داده و ترکیب و جنبش آن را حساب شده و دقیق ساخته و برای آن، گوش و چشم گشوده و پوست و استخوان ترتیب داده است؟در واقع راه زندگی، دورنمایی تاریک و پرسوال دارد و روندگان این راه سرنوشت‏ساز باید قبل از هر چیز هدف و مقصد خود را مشخص کنند و مشخص کردن هدف جز از راه اندیشه در مسایل زیربنایی، پدید نخواهد آمد.