بحث اخلاق از مهم‌ترین مباحث دینی و اسلامی است. خداوند از پیامبرش را به خاطر خلق و خوی زیبایش ستایش کرده است:
اِنَّکَ لَعَلیٰ خُلُقٍ عَظیمٍ؛ به راستی تو اخلاق عظیم و پسندیده‌ای داری.
اخلاق را باید جدی گرفت. اهمیت آن از نماز و روزه بیشتر است. اخلاق در رأس واجبات است. بلکه واجبات مقدمه برای اخلاق است.
پیامبر ما یک وقتی که می‌خواستند به سفر حج بروند، فرمودند:
مَنْ کانَ سَیِّیءَ الخُلْقِ وَ الجِوارِ فَلا یَصْحَبُنا؛ کسی که بداخلاق و بد همسایه است، با ما همسفر نشود.
پیامبری که مظهر خلق عظیم است، می‌فرماید: انسان بداخلاق با ما همسفر نشود. این هشدار بزرگی است! چون انسان بد‌اخلاق حالهمه را می‌گیرد. مثل فضلة موش است که همه را آلوده می‌کند. همه می‌خواهند کاری انجام دهند، او ساز مخالفت می‌زند و فتنه درست می‌کند.
این‌قدر بداخلاقی زشت است که پیامبر خدا که مظهر رحمت است، او را نمی‌پذیرد. اگر فرمودند: بداخلاق با ما همسفر نشود، فقط مربوط به قافلة ظاهری نیست. می‌توانید آن را توسعه بدهید؛ هر کس بد‌اخلاق است، دارد از پیامبر فاصله می‌گیرد. پیامبر او را نمی‌پذیرد و نمی‌تواند با پیامبر همراهی کند.
اخلاق آن‌قدر مهم است که فرمودند: کافر خوش‌اخلاق بالاخره عاقبت به خیر می‌شود و به بهشت می‌رود. ولی مسلمان بداخلاق که بداخلاقی ملکه او شده، همین اخلاق بد، او را به آتش جهنم می‌کشاند. و این بسیار مهم است. پیغمبر خدا(ص) فرمودند:
عَلَیْکُمْ بِحُسْنِ الخُلْقِ فَاِنَّ حَسَنَ الخُلْقِ فِی الجَنَّةِ لامَحالَةَ وَ ایّاکُمْ وَ سُوُءَ الخُلْقِ فَاِنَّ سَیِّیءَ الخُلْقِ فِی النّارِ لامَحالَةَ؛ بر شما باد به حسن خلق؛ که انسان خوش‌خلق ناگزیر در بهشت است. و بپرهیزید از بداخلاقی؛ که انسان بد‌اخلاق ناگزیر در آتش است.
«عَلَیکُم» یعنی بر شما واجب است. این یک فرهنگ غلطی است که در جامعه چنین رواج یافته که نماز و روزه را واجب می‌دانند، ولی اخلاق خوب را واجب نمی‌دانند و بداخلاقی را چندان زشت نمی‌شمارند. باید این ذهنیت را اصلاح کرد که اخلاق خوب مستحب نیست، بلکه از واجبات است.
بر اساس فرهنگ واقعی اهل‌بیت: باید بداخلاقی را از گناهان کبیره برشمرد. گاهی می‌گویند: فلانی خیلی آدم خوبی است، فقط بداخلاق است. گویا بداخلاقی را یک امر مکروه می‌دانند و این درست نیست. یکی از معیارهای مهم خوبی و بدی انسان اخلاق اوست.
بداخلاقی موجب می‌شود که انسان از پیامبر و اهل‌بیت: جدا شود و به سوی جهنم سوق داده شود. چیزی که انسان را به آتش جهنم می‌کشاند، مسلماً حرام است. اخلاق بد این‌قدر مذموم است که پیامبر خدا فرمودند:
سُوءُ الخُلْقِ ذَنْبٌ لا یُغْفَرُ؛ بداخلاقی گناهی است که بخشوده نمی‌شود.
بسیاری از گناهان قابل بخشش است و با توبه و استغفار بخشیده می‌شود، اما بداخلاقی گناهی نابخشودنی است. یعنی تا زمانی که انسان بداخلاق است، گناهانش پاک نمی‌شود. دستکم خود گناه بداخلاقی پاک نمی‌شود.
در روایتی دیگر از رسول خدا(ص) چنین نقل شده است:
اَبیَ اللهُ لِصاحِبِ الخُلْقِ السَّیِّیءِ بالتَّوْبَةِ؛ خداوند از پذیرش توبة انسان بداخلاق امتناع می‌ورزد.
سؤال شد: «کَیْفَ یا رسولُ اللهِ؛ چگونه است که خداوند از پذیرش توبه او امتناع می‌ورزد؟» فرمودند:
لِاَنَّهُ تابَ مِنْ ذَنْبٍ وَقَعَ فِی ذَنْبٍ اَعْظَمُ مِنْهُ؛ چون او از گناهی توبه می‌کند و در گناه بزرگ‌تر از آن قرار می‌گیرد.
هر چه استغفار می‌کند، نماز شب می‌خواند، العفو می‌گوید، توبه‌اش قبول نمی‌شود. چون کسی که تند و خشن و بداخلاق است، اوضاع دیگران را هم به هم می‌زند. از یک گناه بیرون می‌آید، در گناه بزرگ‌تر وارد می‌شود. از یک چاه بیرون می‌آید، در چاه بزرگ‌تر سقوط می‌کند. دوباره عصبانی می‌شود و کاسه کوزه‌ها را به هم می‌ریزد و آرامشی برای کسی باقی نمی‌گذارد. توبه این فرد این است که از رذیلة بداخلاقی بیرون بیاید.
خداوند گناهان انسان خوش‌اخلاق را می‌آمرزد، هر چند استغفار نکند، اما توبة بداخلاق پذیرفته نیست، چون با بداخلاقی حق دیگران را ضایع کرده است. حق‌الناس است. باید اطرافیان خودش را راضی کند.
زیبایی اخلاق - حبیب الله فرحزاد