​خون خدا در عرفان اسلامی

تقریری از بیان استاد یداله یزدان‌پناه

قسمت ششم

مولفۀ مهم دیگری که در «ثارالله» وجود دارد، نوعی از اقدام، حرکت، و شور در «ثار» است. ثارالله، علاوه بر اینکه متضمن حقیقت معنوی و وجودی سید الشهداء علیه­‌السلام است، بیانگر مرتبۀ ولایت امام حسین علیه­السلام است که در آن مرتبه، ایشان نه تنها به ساحت قرب الهی نزدیک شده و با آن متحد می­‌گردد (به نحو قرب فرائض)، بلکه در سایۀ کمالات معنوی، شأن و منزلت اجتماعی و دنیوی هم پیدا می­ کند (خلافت و شأن حکومتی) که با آن می­ تواند اقدام به مقاتله کند. سرّ و خاستگاه اقدام به مقاتله در انبیاء و در ائمه علیهم السلام همان ولایت در مراتب بالاتر است که آن مرتبه در برخی از انبیاء و رسل اساسا وجود ندارد. این مرتبه از ولایت که در آن ولایت بر خون و ناموس دیگران وجود دارد، تنها در برخی از رسل اولوالعزم وجود دارد که علاوه بر نبی بودن، رسول هستند، و علاوه بر رسول بودن، شأن «ولایت»، «امامت»، و «خلافت بالسیف» را دارند. 

این مقام به لحاظ عرفانی، نشان از کمال ولایت دارد. یعنی مقام ولایت آن قدر باید بالا باشد که بتوان جان و ناموس مردم را به دست آن سپرد. اساسا خلیفۀ بالسیف بودن  (مانند آنچه که در مورد حضرت داوود علیه­‌السلام آمده است، آیۀ26 از سورۀ ص)، مجوز اقدام و ظهور اجتماعی است. این اقدام اجتماعی از دل امامت و اندیشۀ تقرب حاصل می­‌شود. به دیگر بیان، وقتی تقرب کامل­تر می­‌شود، ساحت­‌های اجتماعی نیز از آن تقرب وجود متأثر می­‌شوند. در حقیقت امامت در معنای اصیل­‌اش که شامل خلافت بالسیف می­‌شود، نوعی از بندگی نهایی است و این  بندگی وقتی جنبه اجتماعی یافته و به شکل قیام و مبارزه و در نهایت شهادت ظاهر می­‌شود، تبدیل به ثارالله می ­شود.  این شأن اجتماعی، که نه یک امری دنیوی، بلکه امری است الهی («منت کبری» در آیه 20-17 و 26 سوره صاد) که انسان در مرحلۀ نهایی از کمال خویش بدان مزین گشته و مظهر اسم جامع الله می­‌شود و از ناحیۀ خداوند خلافت در امور اجتماعی و سیاسی پیدا می­‌کند. در این مرحله، او می­تواند علاوه بر شأن رسالت، صاحب اقدام گشته و با آن در امور دنیوی و جان و مال مردم البته به اذن الله و به حکم خدا و به طریقۀ خدایی تصرف نماید.

براین اساس، «ثارالله» متضمن چنین مرحله از ولایت به نحو امامت است که امام با برخورداری از آن حماسه می سازد و در برابر دشمنان دست به مقاتله می­‌زند. این مرحله از ولایت الهی که در آن ولیّ خدا علاوه بر سلوک معنوی، «ولایت بر اقدام» در این جهان پیدا می­‌کند، قابل تطبیق بر سفر سوم و چهارم از اسفار اربعۀ سالک است که در سفر سوم، فردِ سالک از حق به سوی خلق بازمی­‌گردد و سیر در عالم جبروت، ملکوت، و ناسوت می­‌کند و سپس در سفر چهارم از خلق به خلق و البته در معیت با حق، سیر می­‌کند. در این سفر اخیر(چهارم)، سالک آثار و لوازم خلق را مشاهده می ­کند، به سود و زیان دنیویِ خلق الله آگاهی پیدا می­‌کند، و بر اسباب سعادت و شقاوت اطلاع می­ یابد، البته اینجا که اقدام به مقاتله از سوی امام، به موجب آنکه به اذن الله و به حکم خداست، متضمن نوعی از رحمت الهی خواهد بود.