بیش از هشتاد سال از نام‌گذاری "ایران" می‌گذرد!
در فروردین سال ۱۳۱۴ خورشیدی طبق بخش‌نامه وزارت امور خارجه و تقاضای دولت وقت، نام رسمی ایران (به‌جای پرس، پرشیا و غیره) برای کشور ما انتخاب شد.
در مغرب زمین از قرون وسطی، ایران به نام‌هایی از قبیل: پرس (فرانسوی)، پرشیا ( انگلیسی)، پرسیس (یونانی) نامیده شده است.
اسمی که امروز “ایران” گفته می‌شود بیش از ۶۰۰ سال پیش ” اِران ” Eran تلفظ می‌شد.
سعید نفیسی در دی ماه ۱۳۱۳ نام “ایران” را به‌جای “پرشیا” پیشنهاد کرد. این نام‌گذاری در آغاز مخالفانی نیز داشت و بر این باور بودند که در “پرشیا” فرهنگ و تمدنی نهفته است که نمی‌توان آن را حذف کرد و شناخته‌شده و بین‌المللی نیز است؛ اما حامیان نام‌گذاری ایران، اعتقاد داشتند که واژه ایران بسیار کهن و بر اقتدار سیاسی کشور می‌افزاید.
واژهٔ “ایران” بسیار کهن و قبل از آمدن آریایی‌ها به سرزمین‌مان اطلاق می‌شد و نامی تازه و ساخته و پرداخته نیست. پروفسور آرتور اپهام پوپ (۱۹۶۹–۱۸۸۱ میلادی) ایران‌شناس مشهور امریکایی در کتاب “شاهکارهای هنر ایران” که در سال ۱۳۳۸ توسط دکتر پرویز خانلری به زبان فارسی ترجمه شده است، می‌نویسد: «کلمه ایران به فلات و توابع جغرافیایی آن حتی در هزاره پیش از آمدن آریاییان نیز اطلاق می شود.»
واژهٔ “ایران” از دو قسمت ترکیب شده است. قسمت اول به معنی اصیل، نجیب ،آزاده و شریف است. قسمت دوم به معنی سرزمین یا جا و مکان است.
در شاهنامه فردوسی بارها کلمه “ایران” به‌کار رفته است. ده‌ها بار ترکیباتی نظیر: بزرگانِ ایران، بر و بوم ایران، ایران و توران، ایران و روم، ایران‌زمین، شهر ایران، ایران و انیران و نیز بیش از ۳۵۰ بار “ایرانی و ایرانیان".
معنی واژه “ایران” سرزمین آزادگان است. فردوسی در شاهنامه درباره خوی آزادگان (ایرانیان) چنین می‌سراید:
تو با دشمن ار خوب گفتی رواست
از آزادگان خوب گفتن سزاست
دکتر محمد معین (۱۲۹۳–۱۳۵۰) ادیب و سخنور نامی ایران در خصوص ریشه واژه ایران می‌نویسد: «اصل و ریشه Arya هر چه باشد، این‌قدر واضح است که این کلمه به تداعی معانی بسیار را به خاطر می‌آورد.
مللی که متعلق به بخش خاوری هند و اروپائیان بودند، خود را بدین نام مفتخر می‌دانستند. آرین Aryan از واژه آریا Arya مشتق است. اجداد مشترک ملل هند و ایران خود را بدان نام معرفی می‌کردند. واژه ایران ، خود از همین ریشه آمده است».
دکتر بهرام فره‌وشی (۱۳۰۴ – ۱۳۷۱) ایران‌شناس و استاد پیشین دانشگاه تهران در خصوص ریشه واژه ایران می‌نویسد: ایران در زبان اوستایی به‌صورت ائیریه Airya و در زبان فارسی باستان اریه Ariya آمده است. در اوستا هم نام قومی ایرانی به معنی شریف و نجیب و اصیل است. این واژه در زبان ایرلندی کهن هم به همین معنی است.
قسمت اول کلمه ایرلند Ir – Land به معنی نجیب و شریف و قسمت دوم آن به معنی سرزمین است. ایرلند به معنی سرزمین نجباست.
منبع: برگرفته از مقاله “چگونه ایران شدیم؟”
نوشته: مجتبی انوری ۱۳۸۶
