در ادامه توجه تدبری به سوره مبارکه حمد که با طرح پرشش هایی در صدد تعمق و فهم این سوره برآمدیم، حال به پاسخ پرسش یازدهم رسیدیم:

سؤال ۱۱: استعانت از ابزار با استعانت صرف به خداوند، چگونه سازگار است؟

پاسخ:

آنچه از امکانات و ابزار و عوامل رشدی که در این جهان طبیعت، خداوند نهاده است باید بکار گرفته شود و این سنت قطعی و جاری خداست: «أبی اللّه أن یجری الأمور إلّا بأسبابها».

با این توجه، پس استعانت صرف از خدا چه معنی می‌دهد؟ با دقت در بیانات قرآن و حدیث روشن می‌گردد، معنی توحید در این زمینه این است که با وجود استفاده از ابزار، خدا را مسبب الأسباب بدانیم و تأثیر علل طبیعی و مادی را در گرو اذن خدا ببینیم، از این رو بر خدا، نه بر اسباب تکیه کنیم و با وجود استفاده از ابزار، صرفا او را صاحب عنایت بدانیم:

«إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ». (ذاریات/ ۵۸) «اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ وَکِیلٌ». (زمر/ ۶۲) در این زمینه، سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله به عرب شتر گم کرده، گویاست که «إعقل و توکّل»؛ «عقال شتر را به زمین بکوب لیکن بر خدا تکیه کن (نه بر میخ کوبیده شده)!