​غدیر، نتیجه آفرینش، چکیده تمام ادیان الهی و خلاصه مکتب وحی است و فقط یک واقعه تاریخی نیست. این نام مقدس، عنوان یک عقیده و اساس یک دین است. غدیر، میوه نبوت و رسالت است. غدیر، تعیین خط مشی مسلمانان تا آخرین روز دنیاست. غدیر، مجموعه وقایعی سرنوشت ساز است که «خطبه غدیر»، شاخص ترین و زنده ترین سند آن است. این خطبه، قانون نامه زیربنایی اسلام است که چکیده آن، جمله «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهَذا عَلِیُّ مَوْلاهُ» است. 

غدیر در یک جمله کوتاه یا یک سخنرانی مفصل خلاصه نمی شود. پیرامون این خطابه، مطالب و ماجراهای بسیاری هست که می توانیم از مجموع آنها به عنوان «واقعه غدیر» یاد کنیم. غدیر، یک رخداد تاریخی صرف و تنها یک گذرگاه جغرافیایی نیست؛ یک سرفصل اعتقادی است که درون مایه همه طاعت ها از آن سرچشمه می گیرد و رسالت همه پیامبران در آنجا مفهوم می یابد و همه رشدها و تعالی ها از آنجا آغاز می شود. بنابراین، شناخت غدیر، از واجب ترین و بنیادی ترین شناخت های اعتقادی است. بدون شناخت غدیر، عبادت ها و طاعت های بی شمار به کاهی نمی ارزد. از سوی دیگر، انسان با شناخت درست غدیر، که همه دین را در برمی گیرد، دست در دست فرشتگان می نهد. حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند! اگر مردم ارزش روز غدیر را شناخته بودند، روزی ده بار فرشتگان دست در دست آنان می گذاشتند. اگر به درازا کشیدن سخن، برای من ناگوار نبود، درباره ارجمندی این روز و امتیازهایی که خداوند متعال بهکسانی که آن را شناخته اند داده است، چنان سخن را می گستراندم که به شمار نیاید. 

«غدیر، برکه نیست؛ اقیانوسی ناپیداکرانه است که سراسر هستی را پوشانده است. غدیر یک برهه تاریخی نیست، همه تاریخ است. غدیر با علی(ع) پیوند خورده است. گفتن از غدیر، گفتن از خدا و علی و محمد و ابراهیم و موسی و عیسی(ع) است. غدیر، برای هدایت مردم و ادامه رسالت پیامبران الهی لازم بود و کسی جز علی(ع) قادر به انجام چنین رسالتی نبود. او تربیت یافته مکتب پیامبر والامرتبه اسلام و مفسر بزرگ قرآن است.

قال رَسُولِ اللَّهِ (صل الله علیه و آله): «لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ وَصِیِّی وَ وَارِثِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ‏؛ پیامبر (ص) فرمودند: «هر پیامبرى وصى و وارثى داشته است و وصى و وارث من على بن ابیطالب است».

(مناقب ابن مغازلی، ص۲۰۰)

​عید غدیر «عید اللَّه اکبر» و روز عیدِ اهل بیت علیهم السلام و بالاترین عید امت اسلام است. به همین جهت تأکید خاصی از ائمه علیهم السلام بر جشن و اظهار سرور و شادی در این روز وارد شده است. خداوند هیچ پیامبری را نفرستاده مگر اینکه این روز را عید گرفته و حرمت آن را نگه داشته؛ و به جانشین خود وصیت کرده که این روز را عید بگیرد. همه ی ملائکه نیز غدیر را در آسمانها جشن می گیرند و در این روز «نثار فاطمه علیهاالسلام» را به یکدیگر هدیه می دهند.

عید گرفتنِ روز «غدیر» از همان سال حجه الوداع و در همان بیابان غدیر پس از اتمام خطبه ی پیامبر صلی الله علیه و آله آغاز شد. در طول سه روز توقف در «غدیر خم» مراسمی بر پا شد و حضرت شخصاً از مردم خواستند که به او تبریک بگویند؛ که این سخن را در هیچ پیروزی نفرموده بودند. اولین تبریک ها را مردم به خود پیامبر صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کردند و به همین مناسبت در آن ایام شعر سروده شد. این سنت حَسَنه در فراز و نشیب تاریخ ادامه یافته و بصورت یک سیره ی مستمر و مؤکد مورد توجه عام و خاص بوده و هرگز ترک نشده است. در جوامع شیعی- به پیروی از معصومین علیهم السلام- این عید از عید فطر و قربان مهم تر تلقی شده و بطور مفصل تری جشن گرفته می شود.

امام رضا علیه السلام فرمود: در این روز به یکدیگر تهنیت و تبریک بگوئید، و هرگاه برادر مؤمن خود را ملاقات کردید چنین بگوئید: «الْحَمْدُ للَّهِِ الَّذی جَعَلَنا مِنَ الْمُتَمَسِّکینَ بِوِلایَهِ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ عَلَیْهِ السَّلامُ؛ سپاس خدایی را که ما را از متمسکین به ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام قرار داد».

دعاها و زیارات مختصر و مفصلی برای روز غدیر وارد شده که خواندن آنها نوعی عهد و پیمان با خدا و رسول و ائمه علیهم السلام در مورد ولایت است و می توان بعنوان «تجدید بیعت» از آن یاد کرد.مضامین والای این دعاها، در قالب شکرگذاری نعمت ولایت و مروری در عقاید شیعه است که می توان آنها را تحت سه عنوانِ «ولایت»، «برائت» و «تبرک به روز غدیر» خلاصه کرد.

​خطبه امام صادق علیه السلام در باره غدير

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الطرَازِيُّ فِي كِتَابِهِ بِإِسْنَادِهِ الْمُتَصِلِ إِلَى الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ زُفَّتْ أَرْبَعَةُ أَيَّامٍ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَمَا تُزف الْعَرُوسُ إِلَى خِدْرِ هَا يَوْمُ الْفِطْرِ وَ يَوْمُ الْأَضْحَى وَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ يَوْمُ غَدِيرِ خُمَ وَ يَوْمُ غَدِيرِ خُمَ بَيْنَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ يَوْمِ الْجُمُعَةِ كَالْقَمَرِ بَيْنَ الْكَوَاكِبِ؛
محمد بن علی بن محمد طرازی در کتابش به اسناد متصلش از مفضل بن عمر روایت کرده است که امام صادق علیه السلام به من فرمود: در روز قیامت چهار روز را با نهایت حسن و زینت در صحرای محشر حاضر سازند به نحوی که عروس را به حجله برند و آن روز فطر و اضحی و جمعه و غدیر است. و روز غدیر در میانه این روزها مانند ماه شب چهارده در میان ستارگان است.
وَ إِنَّ اللَّهَ لَيُوَكَّلُ بِغَدِيرِ خُمّ مَلَائِكَتَهُ الْمُقَرَّبِينَ وَ سَيِّدُهُمْ يَوْمَئِذٍ جَبْرَئِيلُ علیه السلام وَ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ الْمُرْسَلِينَ وَ سَيّدُهُمْ يَوْمَئِذٍ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ أَوْصِيَاءَ اللهِ الْمُنْتَجَبِينَ وَ سَيَدُهُمْ يَوْمَئِذٍ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ وَ سَادَاتُهُمْ يَوْمَئِذٍ سَلْمَانُ وَ أَبُوذَرِّ وَ الْمِقْدَادُ وَ عَمَّارٌ حَتَّى يُورِدَهُ الْجِنَانَ كَمَا يُورِدُ الرّاعِي بِغَنَمِهِ الْمَاءَ وَ الْكَلَاء؛
و به درستی که که حق سبحانه و تعالی فرشتگان مقرب را موکل روز غدیر خم می گرداند و سید ایشان در آن روز جبرئیل علیه السلام خواهد بود و پیغمبران مرسل را موکل به غدیر خم می گرداند و سید ایشان در آن روز حضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلم خواهد بود و همچنین اوصیای پیغمبران را موکل می گرداند و سید ایشان حضرت امیر المؤمنین علیه السلام خواهد بود و و اولیای الهی را موکل می گرداند و سید ایشان سلمان و ابوذر و مقداد و عمار خواهند بود و آن روز را وارد بهشت می کنند؛ چنان که شبانان گوسفندان خود را به به سوی آب و علف زار می برند.

نام نیکو گر بماند زآدمی             به کزو ماند سرای زرنگار

سعدی شیرازی