در بسيارى از احاديث٬ به اين نكته اشاره شده كه در ماه رمضان، شياطين به بند كشيده مى شوند. در اين زمينه پرسش هايى پديد مى آيد، از قبيل اين كه: شيطان كيست؟ در نظام حكيمانه خلقت، چرا به شيطان اجازه داده شده كه انسان را گم راه سازد؟ مرز تسلّط شيطان بر انسان تا كجاست؟ چرا خداوند، در ماه رمضان، شياطين را به بند مى كشد و از تأثير گم راهگرانه آنان جلوگيرى مى كند؛ ولى در ماه هاى ديگر، آنان را آزاد مى گذارد؟ و سرانجام، اگر اين گونه رواياتْ درست اند، چگونه شمارى از روزه داران، در اين ماه، مرتكب گناه مى شوند؟
آنچه به طور اجمال مى توان گفت، اين است كه: در ديدگاه اسلامى، شياطين، موجوداتى نامرئى از جنس جن اند كه از شعور، آگاهى، آزادى و قدرتِ انتخاب برخوردارند ؛ ليكن با سوء استفاده از آزادى خود، با زيبا جلوه دادن زشتى‌ها و تحريك هوس هاى نامشروع انسان، به گم راه ساختن و فريب دادن او مى پردازد. امّا در وراى اين نقش اغواگرانه اى كه شياطين در نظام آفرينش بازى مى كنند، حكمتِ: شكوفايى استعدادهاى پنهانى انسان، تربيت در حدّ انسان كامل، و آماده ساختن او در سايه مقاومت در برابر اين لغزشگاه‌ها و فريب ها، نهفته است. اين، در حالى است كه مرز سلطه شياطين بر انسان، از حدّ تحريك و وسوسه فراتر نمى رود. از اين رو، آنان انسان را به زشتى‌ها دعوت مى كنند؛ ليكن نمى توانند او را به ارتكاب زشتى‌ها وا دارند.

علّت به بند كشيده شدن شياطين در ماه رمضان

تحليل و بررسى

روايات دينى در موضوع به بند كشيده شدن شياطين و جلوگيرى از آنها در ماه رمضان، دو علّت را نشان مى دهد، با اين توضيح كه علّت دوم در طولِ علّت اوّل است:
۱. طبيعت پيشگيرانه روزه به طور طبيعى، زمينه اى را كه شيطان بر اساس آن، انسان را به گم راهى مى كشاند، از بين مى برد. به تعبير دقيق تر، زنجيرى كه در ماه رمضان، شيطان را به بند مى كشد، چيزى جز خودِ روزه نيست. از اين رو، در حديث پيامبر خدا آمده است:
إنَّ الشَّيطانَ لَيَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ فَضَيِّقوا مَجارِيَهُ بِالجُوعِ ؛
.
شيطان در انسان جارى مى شود، همچون جريان خون. پس با گرسنگى، مجارى او را تنگ كنيد.
اين حديث، به روشنى بر اين نكته دلالت دارد كه روزه به طور طبيعى، مانع تسلّط شيطان بر انسان مى شود. زنجيرى كه روزه دارد، نه تنها شيطان را به بند مى كشد، بلكه كشش هاى نفْس امّاره را هم مهار مى كند، آن را به اسارت در مى آورد و جلوى سلطه آن را بر انسان مى گيرد، و به فرموده امير مؤمنان عليه السلام:

نِعمَ العَونُ عَلى أسرِ النَّفسِ وَ كَسرِ عادَتِهَا التَّجَوُّعُ ؛
گرسنگى، چه خوب ياورى براى اسير كردن نفْس و شكستن عادت آن است!
بر اين اساس، همه رواياتى كه در ستايش گرسنگى و نقش آن در خودسازى و تربيت نفْس، وارد شده اند، هدف آنها ايجاد مانع طبيعى در برابر سلطه شيطان بر انسان و نگهدارى انسان از كشش‌ها و اغواگرى هاى نفْس و نيز آزادسازى نيروهاى عقلى و شكوفاسازى استعدادهاى انسانى است، آن گونه كه از اين دو روايت كه از مجموعه احاديث اين گونه برگزيده ايم روشن مى شود. پيامبر خدا فرمود:
جاهِدوا أنفُسَكُم بِالجُوعِ وَ العَطَشِ، فَإِنَّ الأجرَ فى ذلِكَ كَأَجرِ المُجاهِدِ فى سَبيلِ اللّهِ ؛
به وسيله گرسنگى و تشنگى، با نفس خويش جهاد كنيد ؛ چرا كه پاداش آن، مثل پاداش جهادكننده در راه خداست.
نيز فرمود: أحيوا قُلُوبَكُم بِقِلَّةِ الضِّحكِ وقِلَّةِ الشَّبَعِ، وَ طَهِّروها بِالجوع تَصفو[ تَصفُ] وَ تَرِقُّ ؛
دل هاى خود را با كم خنديدن و كم خوردن، زنده كنيد و آن را با گرسنگى، پاك سازيد تا صاف و رقيق شود.
۲. عنايت ويژه خداوند
افزون بر پشتوانه اى كه روزه به طور طبيعى براى روزه داران جهت جلوگيرى از سلطه شيطان و اغواگرى هاى او پديد مى آورد، اين برنامه عبادى، خود به خود، زمينه ساز شمول عنايت هاى خدا بر آنان مى گردد. آنچه در روايات با عنوان به بند كشيدن شياطين در اين ماه آمده است، به همين نكته اشاره دارد. به عبارت ديگر، عنايت الهى گزاف نيست تا سؤال شود: چرا خداى سبحان، مانع سلطه شيطان نمى شود و در بقيّه ماه‌ها بين انسان و سلطه او فاصله نمى اندازد؟ هرگز؛ بلكه ريشه اين توفيق و عنايت الهى، در انتخاب خود انسان و ورود او به ميهمان سراى رمضان، نهفته است.
علّت سود نبردن از به بند كشيده شدن شياطين در چارچوب تحليلى كه گذشت كه مى رساند در اين ماه، شياطين نسبت به انسان و دست كم نسبت به روزه داران، سلطه ندارند سؤال اساسى دومى مطرح مى شود؛ چرا كه مى بينيم گاهى روزه داران هم در اين ماه دچار غفلت و گناه مى شوند. تشريع كفّاره هايى كه براى درمان اين حالت هاست نيز گواه آن است. سيّد ابن طاووس رحمه الله در تصوير اين نكته مى گويد: يكى از دينداران از من پرسيد: «من از به بند كشيده شدن شياطين بهره چندانى نمى برم ؛ چون همان حالت غفلت را كه پيش از ماه رمضان داشتم، دارم و گويا فرقى نكرده است و با زنجير شدن ياران شيطان، از آن كاسته نشده است… ».
دو پاسخ به اين پرسش مى توان داد:
۱. شيطان، به تنهايى زمينه ساز گناهان نيست. اين پاسخ، بر اين نكته استوار است كه خطاها و گناهانى كه از انسان سر مى زند، تنها به شيطان و اغواگرى او مربوط نمى شود ؛ بلكه دو منشأ اساسى ديگر هم دارد: نفْس امّاره، و زنگارهاى متراكمى كه پيامد گناهان پيشين اند و دل را آلوده و سياه ساخته اند. در واقع، عنايت الهى اى كه در ماه رمضان شامل انسان مى شود، تنها تأثير عامل نخستين را كه مربوط به شيطان است، از بين مى برد؛ امّا دو عامل ديگر همچنان نقش ايفا مى كنند و جهت زمينه سازى براى انحراف انسان و سر زدن گناهان از او و غافل ماندن وى، كافى اند. بر فرض كه روزه بتواند همه كشش هاى نفْس امّاره را بپوشاند و تأثير آن را در كشاندن انسان به طرف خطاها و گناهان از بين ببرد، زنگارهاى متراكم از گناهان گذشته، كافى اند كه براى روزه دار، خطرآفرين باشند و او را در معرض غفلت و گناه قرار دهند.
۲. در بند بودن شيطان ها، نسبى است. از تحليل گذشته روشن شد كه زنجيرى كه شيطان را به بند مى كشد، از خود روزه ماه رمضان فراهم مى شود و نه از چيز ديگرى. بنا بر اين، هر چه روزه مستحكم تر و كامل تر باشد، زنجيرى كه شيطان را به بند مى كشد و جلوى نفْس امّاره را مى گيرد، محكم تر خواهد بود و از ميزان غفلت و انحراف هاى ناشى از آن، خواهد كاست. بر اين پايه، مى توان گفت: روزه آنان كه در ماه رمضان، گناهانى مرتكب مى شوند، روزه كاملى نيست.

«رهبر عاليقدرمان امام خميني عاشوراي ما را زنده كرد و حسين بن علي (ع) را از آن زواياي تاريك كه گرد و غبار رفتار ناهنجارمان در طول قرون، چهره تابناكش را پشت ابرهاي تيره مخفي كرده بود، وارد صحنه كرد. »
«در روزگاري كه مي‌رفت تا در زير چكمه استعمار، مكتب رهايي بخش اسلام محو و نابود گردد و در زماني كه خفقان و شكنجه به حد نهايت خود رسيده بود و بهترين فرزندان اين امت را به كام مرگ فرومي برد، آري، امام بود كه چون حسين (ع)، پرده‌هاي اوهام را بريد و ظلمات جهالت و بيداگري را زدود و چهره ي زيباي حق را آشكار كرد. او با نيروي يزداني و با دست خدايي خويش، قدرت بيداد و ستم را شكست. او حسيني بود كه در صحنه كربلا، آرايش عشق كرد و عاشورا را به ملايك عرضه داشت. مردي كه چون كوه، دامن بر كمر زد و چون مراد و آموزگارش حسين (ع) گردن تسليم در برابر بيدادگران فرود نياورد و به حسينيان زيادي درس فداكاري داد. دانش آموزي كه در جبهه‌هاي نبرد حق با باطل و به هنگام شهادت، نام حسين را برزبان مي‌آورد، آخرين كلامش حسين بود نه پدر يا مادر؛ چه آنكه شاگرد مكتب حسين (ع) بود. آخرين پيامش امام و لزوم حمايت
از او بود. براستي امام چه كرده بود؟ امام خميني (ره) اول كسي بود كه نخست تعاليم اسلام را در وجود خويش پياده كرد و سپس آن را به ديگران آموخت. اگر مي‌گفت «انا لله و انا اليه راجعون» خود اعتقاد داشت كه از خداست. او خدا را با چشم دل ديده بود، همچنانكه حسين (ع) خدا را ديده بود. او خدا را با قلب شهود كرده بود. او كسي بود كه به پيروي از مولايش علي (ع) و فرزندش حسين (ع) روزها همچون شير، عليه هر چه ظلم و بيداد است مي‌غريد و شبها در محراب عبادت از شدت زاري بيهوش مي‌شد. امام، نهضت را چون امام حسين (ع) ميدان به ميدان جلو مي‌برد. جوان ما، چشمانش را از دست مي‌داد، اما مي‌گفت: «شكر خدايي را كه اين منت بر من نهاد تا چشمانم را در راه خميني از دست بدهم. » و يا با از دست دادن پاهايش مي‌گفت: «كاش پاي ديگري داشتم و آن را در راه او از دست مي‌دادم» چه آنكه او، حسين (ع) را در چهره ي امام ديده بود.
به كلامي از شهيد والا مقام استاد مرتضي مطهري درباره امام خميني (ره) اشاره مي‌كنيم: ناگهان صاعقه اي رعد آسا بر آسمان كفر و جهالت زده شد و ريشه‌هاي ظلم و فساد را سوزاند و شب تاريك مستضعفين سراسر جهان را، چون روز روشن كرد، و از اين ميان فرزندي شايسته از تبار حسينيان، يعني بت شكن، ظهور كرد و با قيام خود چنان لرزه اي بر اندام فرعونيان تاريخ انداخت كه هيچ طاغوتي را ياراي مقابله با او نماند. آنگاه ندا سر داد كه: «اي جوانان عزيزي كه چشم اميدم به شماست، با يك دست قرآن و با دست ديگر سلاح برگيريد و آنچنان از حيثيت و شرف خود دفاع كنيد كه قدرت هر گونه تفكر را از آنان سلب كنيد… »

 یکی از هنجار شکنی های دینی که در ایام ماه مبارک رمضان در کوچه و خیابان های شهر خودنمایی می‌کند، روزه خواری است، بعضی افراد به خاطر عدم آشنایی و معرفت به جایگاه و ارزش ماه مبارک رمضان به راحتی به خود اجازه هنجار شکنی داده و از امتثال این فرمان الهی سر باز می‌زنند. خطا و گناه این دسته افراد تنها روزه خواری نیست، بلکه تظاهر به عدم روزه بودن و به نوعی بی‌حرمتی به این ماه خدا و افراد روزه دار، بُعد دیگر اشتباه این دسته هنجار شکنان دینی و اجتماعی است. به راستی اگر این افراد از تبعات شوم روزه خواری آگاه بودند چه بسا هیچ به افتخار، اظهار به روزه نبودن نمی‌کردند.

خطر روزه خواری:

 1-خروح ایمان از قلب: در روایتی از منابع روایی از امام صادق(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «مَنْ أَفْطَرَ يَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً خَرَجَ مِنَ الْإِيمَانِ؛ يعني:هر كس يك روز از ماه رمضان روزه خوارى كند ازايمان خارج شده است.»(الكافي، ج‏2، ص 278 )
2-تازیانه به خاطر هنجار شکنی: در روایتی از متون روایی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است: «أنّ عليّا(علیه السلام) أُتِيَ‏ بِرَجُلٍ‏ مُفْطِرٍ فِي‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ نَهَاراً مِنْ‏ غَيْرِ عِلَّةٍ فَضَرَبَهُ‏ تِسْعَةً وَ ثَلَاثِينَ‏ سَوْطاً حَقَ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ حَيْثُ‏ أَفْطَرَ فِيهِ‏؛ مردى را نزد على امام علي(علیه السلام) آوردند كه در روز ماه رمضان بدون عذر افطار كرده بود،حضرت به جهت حقّ ماه رمضان كه اين شخص در آن افطار كرده بود، سي و نه شلّاق به او زد.»(الجعفريات (الأشعثيات)، ص59)

 الكافي ، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق 8جلد، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق.

اهمیت رضا به قضای الهی

✅داناترین مردم: امام صادق ع: به راستی د اناترین مردم نسبت به خدا، راضی‌ترین آنهاست به قضای خدا.

✅ركن ایمان:أمیرُ المؤْمِنین ع: ایمان چهار ركن دارد: رضا به قضای الهی، توكل بر خدا، واگذاری امور به خدا و تسلیم شدن در برابر فرمان خدا.

✅ شناخت كامل خدا: سزاوار است هر كه خدای را شناخته است او را در رساندن روزی‌اش به كندی منسوب ندارد و او را در حكم و قضایش متهم نسازد.

✅نشانه ایمان: ابن سنان می‌گوید: «‌به امام صادق ع عرض كردم: مؤمن چگونه بداند كه مؤمن است؟ امام فرمود:
به واسطه تسلیم به امر خدا و راضی بودن بر آنچه كه بر او از شادی و غم وارد می‌شود.

اصول كافی، ج4، ص190

كلمه غريب 5
اثر ايمان در دل
ان الايمان يبدو لمظه في القلب …
البته: ايمان، نخست به صورت نقطه ي درخشاني، در صفحه قلب آدمي پديدار مي‌شود و هر چه ايمان آدمي قوي تر مي‌شود آن نقطه نوراني گسترش مي‌يابد)
عطار نيشابوري:
عقل سركش را به شرع افكنده كرد
تن به جان و جان به ايمان زنده كرد .

[شرح نهج البلاغه دشتی - صفحه۷۱۲]