زیارت اربعین یک پدیده چندبعدی است که هم در سطح فردی(تربیت نفس) و هم در سطح اجتماعی (تحول فرهنگی-سیاسی) اثرگذار است. این زیارت می‌تواند به عنوان یک الگوی تربیتی دینی برای ساختن جامعه‌ای مبتنی بر عدالت، اخلاق و مقاومت مورد توجه قرار گیرد.
زیارت اربعین فقط یک رویداد مذهبی نیست، بلکه یک جنبش تربیتی و اجتماعی است که می‌تواند تمدن اسلامی را در برابر چالش‌های modernité (مدرنیته) مقاوم سازد.

مقدمه
زیارت اربعین، به عنوان یکی از باشکوه‌ترین تجمع‌های مذهبی جهان، فراتر از یک سفر معنوی صرف، یک نظام تربیتی جامع است که هم بر ساختار شخصیتی فرد و هم بر روابط اجتماعی جامعه تأثیر عمیقی می‌گذارد. دکتر عنایت الله شریفی در تحقیقات خود، این زیارت را به عنوان یک پدیده تربیتی-تمدنی تحلیل کرده و نشان می‌دهد که چگونه این حرکت عظیم، می‌تواند انسان‌ها را در مسیر کمال فردی و اجتماعی هدایت کند.

۱. تربیت فردی در پرتو زیارت اربعین:
زیارت اربعین با تکیه بر مفاهیم عاشورایی، به‌صورت مستقیم بر ابعاد روحی، اخلاقی و رفتاری فرد تأثیر می‌گذارد:

الف) رشد معنوی و تقویت ایمان
- پیاده‌روی اربعین به مثابه یک عبادت پویا، موجب تقویت رابطه انسان با خدا می‌شود.
- ذکر و دعا در طول مسیر، تمرینی برای دل‌زدگی از دنیا و توجه به آخرت است.
- شور عاشورایی و یادبود شهدای کربلا، عشق به اهل‌بیت (ع) و پایبندی به ارزش‌های دینی را زنده نگه می‌دارد.

ب) پرورش فضایل اخلاقی
- صبر و استقامت: تحمل سختی‌های مسیر، روحیه مقاومت در برابر مشکلات زندگی را تقویت می‌کند.
- تواضع و فروتنی: خدمت به دیگران در طول سفر، تکبر و خودخواهی را از بین می‌برد.
- انفاق و سخاوت: فرهنگ اطعام و میزبانی در مسیر کربلا، روحیه بخشندگی را نهادینه می‌کند.

ج) خودسازی و مبارزه با نفس
- مراسم سوگواری و یادآوری قیام امام حسین (ع)، فرد را به بازنگری در رفتارهای خود وادار می‌کند.
- الگوگیری از شهیدان کربلا، انگیزه‌ای برای جهاد اکبر (مبارزه با هوای نفس) ایجاد می‌کند.

۲. تربیت اجتماعی و تمدنی زیارت اربعین
این زیارت، تنها یک حرکت فردی نیست، بلکه یک نهضت جمعی است که می‌تواند ساختارهای اجتماعی را متحول کند:

الف) وحدت و همبستگی امت اسلامی
- حضور میلیون‌ها نفر از ملیت‌ها، مذاهب و قومیت‌های مختلف در کنار هم، اتحاد اسلامی را به نمایش می‌گذارد.
- کمرنگ شدن اختلافات: در این مسیر، همه زائران بی‌توجه به مرزهای جغرافیایی و سیاسی، یکدل و هم‌هدف حرکت می‌کنند.

ب) مسئولیت‌پذیری اجتماعی
- خدمت‌رسانی داوطلبانه: زائران در قالب گروه‌های جهادی به اطعام، اسکان و درمان یکدیگر می‌پردازند که این کار، روحیه تعاون و نوعدوستی را تقویت می‌کند.
- احیای فرهنگ عاشورا: یادآوری قیام امام حسین (ع) در برابر ظلم، عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی را در جامعه زنده نگه می‌دارد.

ج) تقویت روحیه جهادی و مقاومت
- زیارت اربعین پیام مبارزه با استکبار را به جهانیان منتقل می‌کند.
- این حرکت نشان می‌دهد که امت اسلام می‌تواند در سایه ولایتمداری و ایثار، در برابر هرگونه ستم ایستادگی کند.

بنابراین زیارت اربعین یک مدرسه انسان‌سازی است که هم در بعد فردی (تربیت نفس، تقویت ایمان و اخلاق) و هم در بعد اجتماعی(وحدت، مسئولیت‌پذیری و مبارزه با ظلم) اثرگذار است. این زیارت، با الهام از قیام عاشورا، الگویی زنده از یک جامعه اسلامی پویا ارائه می‌دهد که می‌تواند در برابر چالش‌های دنیای مدرن مقاومت کند.

پیامبر اکرم صل الله علیه و آله:

«إنَّ لِقَتْلِ الْحُسَینِ حَرَارَةً فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لَا تَبْرُدُ أَبَداً»
(به‌راستی که شهادت حسین (ع) آتشی در دل‌های مؤمنان برافروخت که هرگز سرد نمی‌شود).

منبع: زیارت اربعین و نقش آن در تربیت فردی و اجتماعی انسان(بر اساس پژوهش‌های دکتر عنایت الله شریفی).

 اربعین جهانی شد و جهانی‌تر هم خواهد شد؛ این همان پیام عاشورا است که از حلقوم اباعبدالله و حلقوم زینب کبریٰ (سلام‌ الله ‌علیهما) در نهایت غربت وتنهایی صادر شد و امروز فضای عالم را فرا گرفته است. ۱۳۹۸/۰۶/۲۷

«جهان را بگردید تا اهمیت جمهوری اسلامی را درک کنید!»

حقيقت اين است نعمت عظيمى كه پروردگار متعال در اين دوران نصيب ما مسلمانان كرده به قدرى عظيم هست كه هر قدر درباره اش بينديشيم، سخن بگوييم، قلم فرسايى كنيم كم است.

البته شما بزرگان خودتان بهتر مى دانيد بنده نمى خواهم زيره به كرمان ببرم، ولى كسانى كه مقدارى از مناطق اسلامى فراتر رفته باشند و در كشورهاى ديگر سِير كرده باشند و دورادور نگاهى به جامعه اسلامى و انقلاب اسلامى ايران داشته باشند اهميت اين انقلاب و اين نظام را بهتر درك مى كنند.

مثال ما، مثال ماهى هايى است كه درون آب و دريا هستند، نمى دانند آب چى است؟ دريا چى است؟ تا چشم باز كردند در آب بودند، فكر مى كنند همه جا آب است و غير از اين چيزى نيست. اما آنهايى كه يك مقدار فراتر بروند از اين فضاي كشورهاى اسلامى و به خصوص جمهورى اسلامى ما، خواهند ديد كه دنيا چه لجنزارى است و جمهورى اسلامى ايران چه چشمه زلالى است كه در ميان اين لجنزار عالم جوشيده و آب زلالش را در اختيار مردم اين منطقه و با واسطه ساير مسلمان ها ارزانى داشته و آن كسانى كه سهيم بودند در ايجاد اين انقلاب و برقرار كردن اين نظام، چه حماسه عظيمى آفريدند و چه تحول بزرگى در تاريخ كشور بلكه در تاريخ جهان ايجاد كردند.

با توجه به عظمت اين نظام و البته نعمتی كه خداى متعالی به ما عنايت فرموده، بايد به اهميت مسئوليتى كه در برابر اين نعمت بر دوش ما مى آيد توجه كنيم؛ چون سنت الهى اين است كه هر جا هر نعمتى را افاضه مى فرمايد شكر متناسب با او ايجاب مى كند و هر قدر نعمت عظيم تر باشد تكليفى كه به عنوان شكر آن نعمت بر دوش آن متنعمين مى آيد سنگين تر خواهد بود.

 مرحوم آیت الله مصباح یزدی، ۱۳۸۱/۰۵/۰۷

 {إِنَّهُمْ إِنْ يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ يَرْجُمُوكُمْ أَوْ يُعِيدُوكُمْ فِي مِلَّتِهِمْ وَ لَنْ تُفْلِحُوا إِذاً أَبَداً} …[اگر (اين مردم كافر) بر شما آگهى و ظفر يابند، شما را يا سنگسار خواهند كرد يا به آيين خودشان برمى‌گردانند و در آن‌صورت ديگر روى رستگارى نخواهيد ديد.] (کهف:۲۰)

✤ امروز که سران دشمن، صریحاً از تسلیم‌شدنِ رَهبری (ایران) می‌گویند و میان ذلتِ تسلیم و کُشته‌شدن مُخیّر می‌سازند، رَهبر ما کیست؟

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: در میدانِ تیرها، سینه سِتَبر کرده، فریاد برمی‌آرد که «إنْ كانَ دينُ مُحَمَّدٍ لَمْ يَسْتَقِمْ إلاّ بِقَتْلى، يا سُيُوفُ خُذِينى!» [اگر دین محمد، جز با کشته‌شدن من باقی نمی‌ماند، پس ای شمشیرها! مرا بگیرید]؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: در نوکِ پیکان، چشم در چشم دشمن می‌دوزد و هَل مِن مُبارز می‌طلبد و خیل یاران‌‌اش چون تیرهای سهمگین در چِلّهٔ فَرمان اُویند؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: مرگ در نزدش، از عسل اَحلی و شیرین‌تر است و تسلیم نمی‌پذیرد؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: مَردِ میدان حَق است و شعارش «اذاً لا نُبالی بالمَوتْ» […بنابراین باکی از مرگ نداریم]؛ چراکه «اَوَلَسنٰا علی الحَق» […اگر ما در راه حق هستیم]؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: هنگام پیکار، سرش را به خدا می‌بخشد و پای چون میخ در زمین دارد که فرمود «أَعِرِ اللَّهَ جُمْجُمَتَكَ؛ تِدْ فِي الْأَرْضِ قَدَمَكَ» [سر خود را به خداوند بسپار؛ قدم‌هايت را بر زمين ميخ‌كوب كن]؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: از کثرت دشمن، پشت به میدان نکرده و جز خدا از هیچ‌چیز هراس ندارد؛ «إِنِّي وَ اللَّهِ لَوْ لَقِيتُهُمْ وَاحِداً وَ هُمْ طِلَاعُ الْأَرْضِ كُلِّهَا مَا بَالَيْتُ وَ لَا اسْتَوْحَشْتُ» [به‌خدا قسم اگر به‌تنهايى با دشمنان روبرو شوم، درحالى‌كه تمام زمين را پر كرده باشند، مرا نه باك است و نه ترس]؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: در برابر تهدید جان، فریاد «أَ بِالقَتل تُهَدِدُني؟» [مرا از مرگ می‌ترسانی؟] گوید و از کرامت سخن گوید که «أَما عَلمْتَ أَنَّ‌القتلَ لنا عٰادة و كِرامَتُنا مِن‌الله الشهادة!» [آیا نمی‌دانی که کشته‌شدن برای ما یک عادت است و شهادت، کرامت ماست؟]؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: هنگامهٔ شهادت یاران‌اش، زمزمه «أَنه بِعَینِ الله» [او در محضر خداست] بخواند و نَصر و فَتح را جز از خدا انتظار ندارد که {إِن تَنصُروا الله یَنصُرکُمْ} [اگر خدا را يارى كنيد، او نیز شما را يارى مى‌كند]؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که در هنگام جهاد و مقاومت، جان خود را به جانبازی بیاورد و شعار «وَاللَّهِ لَوْ عَلِمْتُ أَنِّي أُقْتَلُ ثُمَّ أُحْيَا ثُمَّ أُحْرَقُ حَيًّا ثُمَّ أَذْرَى، يُفْعَلُ ذَلِكَ بِي سَبْعِينَ مَرَّةً مَا فَارَقْتُكَ حَتَّى أَلْقَى حِمَامِي دُونَكَ» [به‌خدا سوگند، اگر می‌دانستم که کشته می‌شوم، سپس زنده می‌شوم، سپس زنده‌زنده سوزانده می‌شوم، سپس پراکنده می‌شوم و این کار هفتادبار تکرار شود، هرگز از تو جدا نمی‌شدم تا مرگم را در راه تو دریابم] بدهد.

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: در کمین‌گاهِ رَزم‌گاه، چَشم در چَشم دشمن نشسته که «مَنْ نٰام لَم یُنَمْ عَنه» [هركه از دشمن خود غافل باشد، دشمن از او غافل نباشد]؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: شهادت را «اَولیٰ مِنْ رُکوبِ العٰارْ» [بهتر از پذیرش ننگ و ذلت] می‌داند و جز سعادت، انتخاب نمی‌کند (إِنّي لا أَرى المَوتَ إلاّ سَعادَةً) و زندگی زیر سایه ظالمین را برنمی‌تابد (و لا الحَياةَ مَعَ الظالِمينَ إلاّ بَرَما)؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: هنگام جمع‌شدن اَحزاب دشمن و فتنه‌گران منافق، جز ایمانش افزوده نشود و بگوید {هٰذا مٰا وَعَدَنا الله و رَسُوله} [این همان است که خدا و رسولش به ما وعده داده]؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: در میانهٔ میدان فریاد برآورد «لا أُعطیکم بِیدی إِعطاء الذَلیل و لا أَقرُ لکم إِقرارَ العَبیدْ» [نه دست ذلت به آنان می‌دهم و نه چون بردگان، تسلیم حکومت آنان می‌شوم]؛

✦ خامنه‌ای، آن رَهبر بزرگی است که: مؤمن‌تر از همه، به نشانهٔ آرامش‌بخش الهی است؛ {هُوَ الَّذي أَنزَلَ السَّكينَةَ في قُلوبِ المُؤمِنينَ} [او کسی است که آرامش را در دل‌های مؤمنان نازل کرد].

 م.ص.صاد
 ۱۵ تیر۱۴۰۴ | عاشورای ۱۴۴۷