دعا در لغت به معنای خواندن است ، خواه این خواندن منضم با خواستن باشد و خواه به صورت سرود و نیایش .
در قرآن و روایات نیز هر جا لفظ دعا به صورت مصدر یا ماضی و مضارع و سایر مشتقات آن استعمال شده ، به معنای خواندن آمده است ؛ مانند آیات زیر :
و اصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم بالغدوة و العشی یریدون وجهه . 
همیشه خویش را با کمال شکیبایی به محبت آنان که صبح و شام خدا را می خوانند و رضای او را می طلبند ، وادار کن !
اءمن یجیب المضطر اذا دعاه ویکشف السوء . 
آیا بت ها بهترند یا آنکه دعای بیچارگان را به اجابت می رساند و رنج و غم آنان را بر طرف می سازد ؟
ادعوا ربکم تضرعا و خفیة انه لا یحب المعتدین . 
پروردگار خود را آشکارا و پنهانی بخوانید که او متجاوزان را دوست ندارد .
دعا در اصطلاح ؛در خواست کردن چیزی توسط شخص پست و پایین ، با خضوع و فروتنی ، از شخص بلند مرتبه را دعا می گویند . 
دعا به طور کلی بر چند نوع است ؟
1 . تکوینی (غیر اختیاری )
همه موجودات اعم از گیاهان ، حیوانات ، جمادات و انسان با زبان تکوین و هستی خویش که چیزی جز فقر و نیاز نیست ، همواره از خدای هستی بخش کمک خواسته و هر موجودی به اندازه استعداد خود رفع نیازش را می طلبد . و ان من شی ء الا یسبح بحمده .
2 . دعای تشریعی (اختیاری )
یعنی اینکه موجود مختار ، با اراده و اختیار خود به طور آگاهانه - پس از شناخت نیرویی که توان برآوردن حاجات او ، و رساندن نفع یا دفع ضرر را از او دارد - همه چیز را از او بخواهد .
دعای تشریعی بر چند قسم است ؟
دعای تشریعی بر دو قسم است :
1 . دعای خوب و نیکو
2 . دعای بد و ناپسند ، که از آن به نفرین و لعنت تعبیر شده است .

«وَ عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ [بقره/ 216 ] چه بسا چيزى را خوش نداشته باشيد، حال آن كه خيرِ شما در آن است. و يا چيزى را دوست داشته باشيد، حال آنكه شرِّ شما در آن است. و خدا مى ‏داند، و شما نمى‏ دانيد».
درس ها و پیام هایی از آیه:
-ازخدا خیر را مسئلت نماییم: چه خوب هست که در مناجات ها و ارتباطی ک با خدای متعال بر قرار می کنیم، از او خیر و مصلحت زیبا را مسئلت نماییم گاهی اوقات بدون توجه به خیر و مصلحت خود در اموری پافشاری داریم که خواست اجبابت الهی نمی انجامند و در این بین بعد از نا امیدی از رحمت و اجابت الهی حضرت حق را نیز متهم می سازیم با اندکی تحقیق و تأمل در نوع و شیوه ارتباط و مناجات انبیاء الهی با حضرت حق متوجه می شویم که ایشان همه ی آنچه خیر و مصلحت الهی را برای خود در خواست می نمایند کما اینکه در شیوه مناجات حضرت موسی به درگاه الهی شاهد هستیم که این چنین مسئلت می نمایند:

«ِّ فَقالَ رَبِّ إِنِّي لِما أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقيرٌ [قصص /24 ] پروردگارا! هر خير و نيكى بر من فرستى، به آن نيازمندم!».
اين دعاى كه در بحرانى ‏ترين لحظات زندگى او بود بقدرى مؤدبانه و توأم با آرامش و خونسردى بود كه حتى نگفت خدايا نيازهاى مرا بر طرف گردان، بلكه تنها عرض كرد: من محتاج خير و احسان توام.[1]
دست آورد های دنیوی موسی در این شیوه دعا:
در ماجرا و داستان حضرت موسی بعد از فرار کردن از دست فرعونیان، حضرت موسی علاوه بر آوارگی و نداشتن سر پناه و منزل، گرسنه بود، شغلی نداشت، دارای همسر و فرزند نبود. ولی با این شیوه دعا کردن به در گاه الهی، همه این نیازهای او بر طرف گردید.
1-شغل مناسب: «قالَتْ إِحْداهُما يا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمينُ [ قصص/26 ] يكى از آن دو (دختر) گفت: «پدرم! او را استخدام كن، زيرا بهترين كسى را كه مى‏توانى استخدام كنى آن كسى است كه قوىّ و امين باشد (و او همين مرد است)!».
«موسى به خانه شعيب آمد، خانه‏اى ساده و روستايى، خانه‏اى پاك و مملو از معنويت، بعد از آنكه سرگذشت خود را براى شعيب بازگو كرد، يكى از دخترانش زبان به سخن گشود و با اين عبارت كوتاه و پر معنى به پدر پيشنهاد استخدام موسى براى نگهدارى گوسفندان كرد” گفت: اى پدر! اين جوان را استخدام كن، چرا كه بهترين كسى كه مى‏ توانى استخدام كنى آن فرد است كه قوى امين باشد” او هم امتحان نيرومندى خود را داده هم پاكى و درستكارى را».[2]
2-موسی(علیه السلام)صاحب همسر شد: « قالَ إِنِّي أُريدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هاتَيْنِ عَلى‏ أَنْ تَأْجُرَني‏ ثَمانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِكَ وَ ما أُريدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُني‏ إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحين [قصص/27] (شعيب) گفت: «من مى‏خواهم يكى از اين دو دخترم را به همسرى تو درآورم به اين شرط كه هشت سال براى من كار كنى و اگر آن را تا ده سال افزايش دهى، محبّتى از ناحيه توست من نمى‏ خواهم كار سنگينى بر دوش تو بگذارم و ان شاء اللَّه مرا از صالحان خواهى يافت».
3-امنیت و آرامش: موسی در حالی از شهر که در آن بود فرار کرد که در آشفتگی و اضطراب قرار داشت: « فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً يَتَرَقَّبُ قالَ رَبِّ نَجِّني‏ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمينَ [قصص/21] موسى از شهر خارج شد در حالى كه ترسان بود و هر لحظه در انتظار حادثه‏ اى عرض كرد: «پروردگارا! مرا از اين قوم ظالم رهايى بخش!». این در حالی است که با فرار از دست فرعونیان و قرار گرفتن در کنار خانواده حضرت شعیب(علیه السلام) علاوه بر اینکه دارای شغل و خانه و همسر می شود از نعمت آرامش نیز برخوردار می گردد.
نتیجه اینکه: سزاوار است در استجابت دعا، برای خدای متعال تعیین تکلیف نماییم، بلکه مصلحت و خیر خود را به خدای متعال واگذار نموده و همیشه بهترین ها را از قاضی حاجات درخواست نماییم.
پی نوشت ها:
[1].تفسير نمونه، ج‏16، ص62. [2]. همان.

امام زین العابدین علیه السلامـ در بیان سفارش های لقمان علیه السلام به پسرش ـ: ای پسرم ! سخت ترین نداری ، نداشتن دل است و بزرگ ترین مصیبت ، بدهکاری است و بالاترین محرومیت و بلا ، همان بدهکاری است و سودمندترین ثروت ، بی نیازیِ دل است . پس در همه اینها درنگ کن و به آنچه خدا قسمت فرموده ، قانع و خشنود باش . هر گاه دزد بدزدد ، خداوند عز و جلاو را از روزی اش باز می دارد و گناه آن ، بر عهده اوست . حال اگر شکیبایی می ورزید ، از راه خودش به آن روزی دست می یافت . ای پسرم! طاعتِ (عبادتِ) الهی را خالصانه انجام بده ، به طوری که گناه کوچکی هم با آن مخلوط نشود . سپس با پیروی از دارندگانِ ایمان حقیقی ، طاعت خود را زینت ببخش ؛ زیرا طاعت آنان ، به طاعت الهی پیوسته است. و همین طاعت را با دانش ، آراسته کن . و دانشت را با بردباری حراست کن ، تا حماقت با آن درنیامیزد. و بردباری ات را با نرم خویی ذخیره کن ، تا با نادانی همراه نگردد. و نرم خویی ات را با تدبیرْ استوار کن ، تا نابودی در آن راه نیابد . و تدبیرت را با مدارا درآمیز ، تا زوری در آن نباشد .
امام باقر علیه السلام :به لقمان گفته شد : حکمت خود را در چه چیزْ گرد آوردی [و خلاصه کردی]؟ گفت: «برای چیزی که کفایت (تضمین) شده ام ، خود را به زحمت نمی اندازم و کاری را که در آن سرپرستی شده ام ، ضایع نمی کنم» .
حکمت نامه لقمان - محمد محمدی ری شهری

پیغمبر گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) فرمود:
«شَّرُ الْمَکَاسِبِ کَسْبُ الرِّبا»
امام صادق علیه السلام فرمود:
إِذَا أَرادَاللهُ بِقَوْم هَلا کاً ظَهَرَ فِیْهِمُ الْرِّبا
پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: بدترین کسب ها کسبی است که آمیخته با رباخواری باشد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: هنگامی که خداوند بخواهد ملتی را هلاک کند رباخواری در میان آنها آشکار می گردد. (وسایل الشیعه، جلد 12، صفحه 426 و 427)

شرح کوتاه
با تمام رونقی که بازار رباخواران در دنیای امروز دارد، و وابستگی خاصی که جهان امروز با رباخواری در اشکال گوناگون پیدا کرده، جای شک نیست که رباخواری نظام مالی و اقتصادی جمعیّت ها را ویران می سازد و سبب می شود که ثروت ها به گونه وحشتناکی در دست افراد و مؤسسات معدودی جمع گردد و این تقسیم غیر عادلانه ثروت ها خود سرچشمه انواع بدبختی های اجتماعی و مفاسد اخلاقی است.
یکصد و پنجاه درس زندگی - آیت الله ناصرمکارم شیرازی

دعا و نیایش امری فطری و ضروری است و مساءله ییست که خداوند بندگان را به آن دستور داده و ، هم او وعده داده کسانی را که از عبادت من سرپیچی کنند و امتناع بورزند ، به دوزخ و جهنم بیفکند .
اهمیت و ارزش دعا و نیایش و تاءثیرات آن در زندگی دنیا و آخرت به قدری واضح و روشن است که ، حتی دانشمندان غیر مسلمان ، امروزه به این نتیجه رسیده اند که دعا و نیایش دافع و رافع بلاها و آلام روحی و جسمی می باشد .
بنابراین ، عدم تفسیر صحیح و لازم و کافی درباره ی دعا و نیایش برای عموم افکار بشری از یک طرف و ، وجود افراد خودکامه و سود جو از طرف دیگر ، در طول تاریخ سبب شده است که بسیاری از انسان ها از این موهبت الهی بی بهره و لااقل کم نصیب بمانند .
اصولا در طول تاریخ به تجربه ثابت شده است که دو علت سبب سقوط و نابودی ملت ها و دولت ها گردیده است : فخلف من بعدهم خلف اءضاعوا الصلاة و اتبعوا الشهوات . بعد از انبیا نسلی به جای آنان آمدند که نماز را با نخواندن ؛ بد خواندن ؛ دیر خواندن ؛ گاهی خواندن و گاهی نخواندن ضایع کردند و از شهوات پیروی نمودند .
1 . اضاعوا الصلوة : کسانی که نماز را ضایع کردند .
2 . واتبعوا الشهوات : کسانی که به دنبال شهوات رفتند و خدا را از یاد بردند .
ویلیام جیمز که از زمره ی دانشمندان با انصاف است ، در این زمینه می گوید : ایمان یکی از قوایی ست که بشر به مدد آن زندگی می کند و فقدان کامل آن در حکم سقوط انسان است .  دسترسی آسان به مطالب و جلوگیری از به هدر رفتن وقت همه شخصیت های بزرگی که به اهداف عالیه ی خود رسیده اند و در طول زندگی موفقیت های شایانی به دست آورده اند ، در سایه ی استفاده از عمر و غنیمت شمردن وقت بوده است . آنها از اتلاف وقت دوری کرده و از فرصت هایی که پیش می آمد ، بهترین استفاده را نموده اند . حضرت علی (ع ) می فرماید : بادر الفرصة قبل ان تکون غصة . یعنی : از فرصت ها استفاده کن قبل از آنکه مایه ی افسوس شود .

قال رسول الله صلی الله علیه و آله : اذا کان یوم القیامة لم تزل قدما عبد حتی یسال عن اربع : عن عمره فیم اءفناه و عن شبابه فیم اءبلاه و عما اکتسبه من اءین اکتسبه و فیم اءئفقه و عن حبنا اهل البیت . 
پیامبر اکرم (ص ) فرمود : وقتی روز قیامت شود ، بنده قدم بر نمی دارد ، مگر اینکه به چهار سؤ ال پاسخ دهد ، اول : عمرش را در چه راهی مصرف کرده است . دوم : جوانی اش را در کجا سپری نموده است . سوم : مالش را از کجا به دست آورده و در کجا مصرف کرده است . چهارم : از دوستی و عشق ما اهلبیت .
کلید سعادت - رحمت الله عرب نوکندی