قرآن کریم می فرماید : رستگاری و فلاح از آنِ کسی است که نفس خویش را تربیت و روح خود را تزکیه کند و جنبه معنوی را رشد و تعالی بخشد و از آلودگی به خلق و خوی شیطانی و گناه پاک سازد . در عظمت تربیت نفس ، همین بس که قرآن کریم در سوره شمس ، پس از ذکر یازده سوگند می فرماید : قدافلح من زکیّها و قد خاب من دسّیها
درباره هیچ موضوعی در قرآن این طور سوگند یاد نشده و طبیعی است هر قدر سوگندهای قرآن در یک زمینه بیشتر و محکم تر باشد ، دلیل بر اهمیّت موضوع است . رستگاری انسان ، در گرو پندارهای خام و در سایه مال و ثروت و مقام نیست ، بلکه در گرو پاکسازی و تعالی روح در پرتو ایمان و عمل صالح است چنان که قرآن می فرماید : قد افلح من تزکی هر کس موفق به تزکیه نفس شود ، سعادت ابدی خود را تأ مین کرده و به خویشتن خدمت نموده است و من تزکی فانّما یتزکی لنفسه و الی اللّه المصیر .
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید : (بهترین نفس ها پاک ترین آن هاست . خیر النفوس ازکاها ،و نیز می فرماید : نفس خویش را از بدی و آلودگی شهوات پاکیزه سازید ، تا به بالاترین درجات انسانی نایل شوید . طهّروا انفسکم من دنس الشهوات تدرکوا رفیع الدرجات .

روضة العقلاء و نزهة الفضلاءـ به نقل از مجاعة بن زبیر ـ: لقمان به پسرش گفت : «پسرم ! چه چیزی کمترین است؟ و چه چیزی بیشترین؟ و چه چیزی شیرین ترین است؟ و چه چیزی گواراترین ؟ چه چیزی مأنوس ترین است؟ و چه چیزی وحشتناک ترین؟ و چه چیزی نزدیک ترین؟ و چه چیزی دورترین؟» . لقمان گفت : «کمترین چیز ، یقین است . بیشترین چیز ، شک است . شیرین ترین چیز ، نسیم رحمت خداوند عز و جل در بین مردم است که با آن همدیگر را دوست می دارند . گواراترین چیز ، گذشت خدا از بندگانش و گذشت مردم از همدیگر است . مأنوس ترین چیز ، دوست توست ، هنگامی که یک در بر او و بر تو بسته باشد . وحشتناک ترین چیز ، پیکری است که مرده باشد ، که چیزی وحشتناک تر از آن نیست . و نزدیک ترین چیز ، آخرت نسبت به دنیاست . و دورترین چیز ، دنیا نسبت به آخرت است» .
إحیاء علوم الدین :لقمان به پسرش گفت : « . . . پسرم ! هر که [به دیگری ]رحم کند ، رحم می شود ، و هر که خاموش باشد ، سالم می ماند ، و هر که نیکو بگوید ، بهره مند می گردد ، و هر که بد بگوید ، گناه می کند ، و هر که زبانش را در اختیار نگیرد ، پشیمان می گردد» .
الدرّ المنثورـ به نقل از شُرَحبیل بن مُسلم ـ: لقمان گفت: «از لجبازی ، کم می کنم و درباره چیزی که به من مربوط نیست ، سخن نمی گویم و خنده بدون تعجّب نمی کنم و بدون مقصد ، راه نمی روم» .
حکمت نامه لقمان - محمد محمدی ری شهری

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:
إِنَّ لاَِ هْلِ الْجَنَّةِ أرْبَعَ عَلامات: وَجْهٌ مُنْبَسِطٌ وَلِسانٌ فَصِیْحٌ وَقَلْبٌ رَحِیْمٌ وَیَدٌ مُعْطِیَةٌ(1)
بهشتیان چهار نشانه دارند: روی گشاده، زبان گویا و صریح، قلب پر از محبّت، و دست دهنده.

شرح کوتاه
اصیل ترین مکتب های انسانی آن است که فرد را در دل اجتماع ببیند و اجتماع را پرورش دهنده افراد ارزنده، زیرا که اجتماع سرچشمه همه برکات معنوی و مادی است.
حدیث بالا که نشانه های مردم سعادتمند و بهشتی را بازگو می کند چهار موضوع را یادآوری کرده که همگی مربوط به استحکام پیوندهای اجتماعی و پاشیدن بذرعواطف انسانی در سرزمین اجتماع است:
روهای گشاده و پر از مهر و صفا، زبان های نرم و محبّت آمیز و در عین حال صریح و گویا، قلب هایی که برای انسان ها بتپد، دست هایی که از کمک باز نمی ایستند، آری اینهاست نشانه های انسان های بهشتی!

1. از کتاب ارشاد القلوب.
یکصد و پنجاه درس زندگی - آیت الله ناصرمکارم شیرازی

امام حسن عسکری(علیه السلام) فرمود:
إنَّ الله جَعَلَ لِلشَّرِ أَقْفَالا وَجَعَلَ مَفاتِیح تِلْکَ الأَقْفالِ اَلشَّرابَ، وَالْکِذْبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ(1)
خداوند برای شرور و بدی ها قفل هائی قرار داده که کلید آنها شراب است و دروغ گفتن از شراب هم بدتر است!

شرح کوتاه
بزرگترین و مؤثرترین مانع بر سر راه زشتی ها و بدی ها عقل و خرد است و این قفل محکمی است که بر آنها زده شده، و به هنگامی که قفل «خرد» با کلید «شراب» گشوده می شود همه زشتی ها و بدی ها آزاد می گردند و انسان در حال مستی آلوده هرگونه جنایت و گناه و تبهکاری ممکن است بشود.
ولی اگر آدم «شرابخوار» از روی «جنون مستی» دست به گناه می آلاید «دروغگو» آگاهانه سازمان زندگی اجتماعی را بهم می ریزد و روح اعتماد را می کشد و سرچشمه انواع گناهان و مفاسد می گردد.
پس دروغ از شراب هم خطرناک تر است.

1. کتاب وسایل الشیعه، جلد 2، صفحه 223.
یکصد و پنجاه درس زندگی - آیت الله ناصرمکارم شیرازی