امام خمینی (ره) از مواردی چون حفظ اسلام ، قیام برای خدا ، اقامه نماز ، رضایت الهی ، و اقامه حق و عدل ، به عنوان اهداف قیام عاشورا نام برده‌اند. این موارد در حقیقت اهداف غایی قیامند و تأسیس حکومت اسلامی (هدف دراز مدت) به منظور نیل به هدف غایی است و در مقایسه با آن حکم وسیله و ابزار را پیدا می‌کند. مسأله هدف غایی حکومت در فرهنگ سیاسی شیعه نقش محوری دارد و بدین لحاظ امام راحل (ره) در مسیر شفاف نمودن فلسفه سیاسی عاشورا از این نقش محوری غافل نبوده‌اند.

شبکه اهداف نهضت عاشورا از دیدگاه امام خمینی - غلامرضا ذاکر صالحی

هدف دراز مدت
امام راحل (ره) در دو موضع مسأله تأسیس حکومت اسلامی را در رابطه با اهداف قیام عاشورا پیش کشیده‌اند که عینا می‌آوریم:… ایشان متوجه بوده است که چه دارند می‌کنند… آمده بود حکومت هم می‌خواست بگیرد. اصلا برای این معنا آمده بود و این یک فخری است…»

«… او مسلم بن عقیل را فرستاد تا دعوت کند مردم را به بیعت تا حکومت اسلامی این جملات ممکن است ابتدائا وقتی در کنار مسئله علم امام به شهادتشان قرار گیرد ذهن خواننده را مغشوش نماید، اما حضرت امام در بیانی دیگر مشکل را حل نموده و مضمون فرمایش ایشان این است که طرح حکومت اسلامی در اندیشه و عمل سیدالشهدا (ع) یک طرح دراز مدت و برای آینده است:«آن حضرت در فکر آینده اسلام و مسلمین بود. به خاطر اینکه اسلام در آینده و در نتیجه جهاد مقدس و فداکاری اودر میان انسانها نشر پیدا کند و نظام سیاسی و نظام اجتماعی آن در جامعه ما برقرار شود، مخالفت نمود مبارزه کرد و فداکاری کرد…» 

.با این تعبیر حضرت امام (ره) روشن می‌شود که سیدالشهدا امید به پیروزی فوری نظامی و تأسیس حکومت اسلامی در همان مقطع زمانی نداشته‌اند، اما این به منزله عدم فعالیت امام در زمینه سازی و آماده سازی مردم و پیگیری «پروسه حکومت اسلامی» نیست. امام می‌دانستند که محو آثار نیم قرن انحرافاتی که پس از رحلت پیامبر تا شهادت ایشان به منصه ظهور رسیده بود و در عصر معاویه و یزید به حد بازگشت جدی به اخلاق و فرهنگ جاهلی و اشرافی و روح بی‌تفاوتی و اشرافیگری رسیده بود، تنها با یک «تکان شدید» میسر بود. یعنی انقلاب خونینی که با پیامهای خود بتواند پس از مدتی، زمینه‌های تحول را به سوی تحقق در بافت فکری - اجتماعی جامعه را امکان پذیر سازد و در نهایت، این تحول را به سوی تحقق یک حکومت اسلامی سمت و سوق دهد. از نظر حضرت امام (ره) پیروزی اسلامی در ایران مصداق تحقق این هدف دراز مدت است.
شبکه اهداف نهضت عاشورا از دیدگاه امام خمینی - غلامرضا ذاکر صالحی

هدف میان مدت
در این زمینه آن بخش از بیانات امام راحل (ره) که بر برچیده شدن بساط بنی‌امیه پس از حادثه عاشورا و محو آثار بدعتها و خلافکاریها و اباحیگریهای این سلسله شوم مربوط می‌شود را می‌توان در زمره اهداف میان مدت قیام عاشورا تلقی نمود. امام می‌فرماید:

«سیدالشهدا با این فداکاری که کرد: علاوه بر این که آنها را به شکست رساند و اندکی که گذشت مردم متوجه شدند که چه غائله‌ای و چه مصیبتی وارد شد و همین مصیبت موجب به هم خوردن اوضاع بنی‌امیه شد…»

در سخنرانی دیگری نحوه رسوایی و تحقیر بنی‌امیه توسط زینب (س) و امام سجاد (ع) را مفصلا توضیح داده و می‌فرمایند که انقلاب امروز اسلامی مرهون این جهاد و این پیام رسانی بوده است. و سپس می‌فرمایند که: «ما کیفیت مبارزه را باید از عاشورا بیاموزیم».

و در جای دیگری می‌فرمایند: «سیدالشهدا تکلیف برای خودشان دانستند که بروند و کشته هم بشوند و محو کنند آثار معاویه و پسرش را.»

شبکه اهداف نهضت عاشورا از دیدگاه امام خمینی - غلامرضا ذاکر صالحی

«اینکه حضرت اباعبدالله (ع) نهضت کرد و قیام کرد با عدد کم در مقابل این، برای اینکه گفتند تکلیف من این است که استنکار کنم، نهی از منکر کنم.»  .«سیدالشهدا… تمام رندگیش را صرف این کرد که…. معروف در کار باشد. منکرات از بین بروند».

«او تکلیف می‌دید برای خودش که باید او با این قدرت مقاومت کند و کشته بشود تا به هم بخورد این اوضاع…»

همانگونه که می‌دانیم در شرع مقدس اسلام، مسئله امر به معروف و نهی از منکر به گونه‌ای نیست که بتوان آن را به زمان و فرصت دیگری موکول کرد، لذااین هدف را به عنوان هدف کوتاه مدت و فوری تلقی می‌نماییم.

یادآور می‌شویم مسئله نهی از منکر به اقتضای ظروف و شرایط خاص خود به دو شکل صورت می‌گیرد:الف - چنانچه قوانین اسلامی باشند، اما شخص حاکم به فسق اخلاقی یا فسق اعتقادی گرفتار شود که در این صورت باید با نهی از منکر زبانی و اصلاحگری و… اقدام نمود.ب- چناچه قوانین حکومت نیز به نحوی از اسلام عدول نماید (همچنانکه در عصر یزید اتفاق افتاد) و حاکم نیز فاسق باشد در این صورت، نهی از منکر در شکل و قالب «جهاد» و خروج علیه حکومت جائر متبلور می‌شود.در این مرحله نیز مهم انجام تکلیف و وظیفه شرعی است. خواه نتیجه فوری اخذ شود یا نشود و به تعبیر امام (ره): ولو اینکه آمر و ناهی کشته شوند. در اینجا هدف جهاد، شهادت و کشته شدن نیست بلکه هدف، نهی از منکر و اجرای فرمان الهی است.

امام راحل (ره) می‌فرماید: «حضرت سیدالشهدا قیام کردند بر ضد یزید و شاید همانطور هم بود که خوب، اطمینان به این بود که موفق به اینکه یزید را از سلطنت بیندازند نشوند… در عین حال برای همین معنی که بر ضد یک رژیم ظالم قیام کنند، ولو اینکه کشته بشوند، قیام کردند و کشته دادند و کشتند و خودشان هم کشته شدند.»
شبکه اهداف نهضت عاشورا از دیدگاه امام خمینی - غلامرضا ذاکر صالحی

آنچه که امروز برای جامعه اسلامی ما روشن است، این است که امام حسین (ع) رهبر بزرگ نهضت عاشورا برای حرکت مقدس خویش هم تعیین هدف فرموده و هم اهداف مقدس نهضت را اعلام فرموده‌اند: احیای سنت رسول (ص)، طلب اصلاح، امر به معروف و نهی از منکر و…این اجزاء قسمتهای مختلف یک پیکره را تشکیل می‌دهند که همان «عمل صالح سیاسی» است که به قصد انجام تکلیف الهی صورت پذیرفته است.اصولا اعتقاد به هدفدار بودن و برنامه‌دار بودن قیام عاشورا برای ما شیعیان یک اعتقاد کلامی است، زیرا نمی‌توان از امام معصوم (ع) - العیاذ بالله - انتظار صدور عمل لغو داشت.اما سؤال در اینجاست که علی رغم اینکه این مسأله یک اندیشه مسلم و روشن اسلامی است، به چه دلیل حضرت امام خمینی (ره) در موارد متعددی به یادآوری و تأکید بر آن اهتمام فرموده‌اند؟ایشان در یکی از بیاناتشان پیرامون سیدالشهدا (ع) می‌فرمایند:

«… او می‌دانست که چه می‌کند و کجا می‌رود و هدفش چیست…»

تأکید رهبر کبیر انقلاب اسلامی بر هدفدار بودن نهضت عاشورا و قرار دادن این اصل به عنوان یک پیش فرض اساسی می‌تواند به دلایل زیر باشد:

1- کج‌فهمیها و بعضا غرض‌ورزی برخی مستشرقین که نهضت عاشورا را یک حرکت کور نظامی در چارچوب رقابتهای قومی عرب ارزیابی نموده‌اند، یا آن را یک تراژدی دانسته‌اند که حاصل ماجراجویی آن هم بر پایه وعده‌های حساب نشده کوفیان بود.بدیهی است با توجه به ترجمه و انعکاس وسیع آثار مستشرقین غربی در جامعه اسلامی، این دیدگاه مکانیکی در تحلیل نهضت عاشورا چقدر می‌توانست در انحراف افکار مسلمین خصوصا طبقه تحصیلکرده و روشنفکر مؤثر واقع شود و اهداف ظریف و بلند مدت این قیام مقدس را از منظر ملتها دور نگه دارد.

2- وجود نوعی طفره روی و باطنی‌گری و پنهان کاری نسبت به بیان اهداف اصلی قیام عاشورا در درون جامعه اسلامی تا قبل از اوجگیری نهضت امام خمینی (ره). (اصولا حرکت امام حسین (ع) برای محو اندیشه ارجاء بود)

3- برخوردار صرفا عاطفی با قضیه عاشورا و عدم تبیین کامل و صحیح مبانی عقلی و دینی این قیام.

4- بهره‌گیری امام خمینی (ره) از مفاهیم عاشورایی به عنوان «مفاهیم واسط» جهت تبیین مبانی انقلاب اسلامی.

تبیین اهداف اساسی نهضت عاشورا ریسمانی بود که مجموعه این مفاهیم دینی و انقلابی را به هم متصل می‌نمود.

شبکه اهداف نهضت عاشورا از دیدگاه امام خمینی - غلامرضا ذاکر صالحی