پس از اینکه با شخصیت منجی بزرگ عالم و تحقّق بخش آرمان آدم علیه السلام تا خاتم صلی الله علیه و آله و سلم و آخرین ذخیره الهی حضرت حجة بن الحسن عجل الله تعالی فرجه الشریف آشنا شدیم، اکنون درباره غیبت آن یگانه دوران که بخش مهمّی از زندگی آن حضرت است سخن می‌گوییم.

مفهوم غیبت 

اولین نکته قابل طرح آن است که غیبت به معنی «پوشیده بودن از دیدگان» است نه حاضر نبودن. بنابراین در این بخش، سخن از دوره ای است که امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از چشمان مردمان غایب است و آنها او را نمی بینند و این در حالی است که آن بزرگوار در بین مردم حضور دارد و در میان ایشان زندگی می‌کند. این حقیقت در روایات امامان معصوم به عبارات گوناگون بیان گردیده است. 

امام علی علیه السلام فرمود: 

«سوگند به خدای علی، حجّت خدا در میان مردم هست و در راهها (کوچه و بازار) گام برمی دارد؛ به خانه‌های آنها سر می‌زند؛ در شرق و غرب زمین رفت و آمد می‌کند؛ گفتار مردم را می‌شنود و برایشان سلام می‌کند؛ می‌بیند و دیده نمی شود تا وقت معین [ و وعده ] الهی . »

البته نوع دیگری از غیبت نیز برای آن حضرت بیان شده است. 

امام صادق علیه السلام فرمود: 

«در صاحب این امر سنت‌هایی از انبیاء وجود دارد… اما سنّت او از یوسف علیه السلام، پنهان  بودن است. خداوند بین او و مردم حجابی قرار می‌دهد ]به گونه ای که[ مردم او را می‌بینند ولی نمی شناسند. »

بنابراین درباره حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف غیبت به دو گونه روی می‌دهد: آن بزرگوار در مواردی از دیدگان پنهان است و در مواردی دیگر دیده می‌شود ولی شناخته نمی گردد اما در هر حال در میان مردم حضور دارد. 

ب. روایات 

موضوع امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از موضوعاتی است که روایات بسیاری درباره آن در اختیار ماست به گونه ای که درباره مراحل مختلف زندگی آن حضرت همچون ولادت، دوران کودکی، غیبت صغری و کبری، علائم ظهور و روزگار ظهور و حکومت جهانی، به طور جداگانه احادیثی از پیشوایان دینی موجود است. چنانکه درباره خصوصیات ظاهری و اخلاقی آن بزرگوار، ویژگی‌های دوران غیبت او و فضیلت و پاداش منتظران ظهورش مجموعه ارزشمندی از روایات داریم و جالب اینکه بسیاری از این روایات هم در کتاب‌های شیعه و هم در آثار اهل سنّت نقل شده است. برخی از این احادیث «متواتر» است. 

گفتنی است که یکی از ویژگی‌های قابل توجه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف آن است که همه معصومان علیهم السلام درباره آن حضرت سخنان نغزی ایراد فرموده اند که مجموعه ای از معارف آگاهی بخش را فراهم کرده است و از اهمیت فوق العاده قیام و انقلاب آن پرچمدار عدالت حکایت می‌کند. مناسب است در اینجا از هر یک از آن پیشوایان بزرگ روایتی را نقل کنیم: 

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: 

خوشا به حال آن که مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را ببیند و خوشا به حال آن که او را دوست بدارد و خوشا به حال کسی که امامت او را باور داشته باشد.

امام علی علیه السلام فرمود: 

«منتظر فرج ]آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم[ باشید و از رحمت خدا ناامید نگردید به راستی که محبوبترین کارها نزد خداوند بزرگ، انتظار فرج است. »

در لوح فاطمه زهرا علیها السلام  آمده است: 

«… سپس به خاطر رحمت بر جهانیان سلسله اوصیاء را به وجود فرزند امام حسن عسکری علیه السلام تکمیل خواهم کرد؛ کسی که کمال موسی و شکوه عیسی و صبر ایوب را داراست… ».

امام حسن مجتبی علیه السلام در ضمن روایتی، پس از بیان برخی از مشکلات زمان بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: 

«خداوند در آخر الزمان مردی را برمی انگیزد… و او را به وسیله فرشتگان خود پشتیبانی می‌کند و یارانش را حفظ می‌کند… و او را بر تمامی ساکنان زمین چیره می‌سازد… او زمین را از عدالت و روشنایی و دلیل آشکار پر می‌سازد… خوشا به حال آن که روزگار او را ببیند و سخن او را بشنود. »

امام حسین علیه السلام فرمود: 

«… خداوند به وسیله او ]امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف[ زمین را زنده می‌کند پس از آن که مرده باشد و به وسیله او آئین حق را بر تمامی دین‌ها پیروز گرداند هر چند مشرکان را خوش نیاید. برای  او غیبتی است که گروهی در آن از دین باز می‌گردند و گروهی دیگر بر دین استوار می‌مانند… همانا آن که در غیبت او بر اذیت‌ها و تکذیب‌ها شکیبایی کند؛ مانند کسی است که پیش روی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با شمشیر جهاد کرده باشد. »

امام سجاد علیه السلام فرمود: 

«کسی که در دوران غیبت قائم ما بر دوستی ما ثابت قدم باشد خداوند پاداش هزار شهید از شهدای بدر و احد به او عنایت فرماید. »

امام باقر علیه السلام فرمود: 

«زمانی بر مردم می‌آید که امامشان غایب شود پس خوشا حال آن‌ها که در آن زمان بر امر ]ولایت [ما ثابت بمانند… »

امام صادق علیه السلام فرمود: 

«برای قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف دو غیبت است یکی از آنها کوتاه مدت و دیگری بلند مدت است. »

امام کاظم علیه السلام فرمود: 

«امام ]مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف[ از دیدگان مردم پنهان می‌شود ولی یاد او از دل‌های مؤمنان فراموش نمی شود. »

امام رضا علیه السلام فرمود: 

«وقتی ]امام مهدی [قیام کند زمین به نور ]وجود[ او روشن گردد و آن بزرگوار، ترازوی عدالت را در میان مردم قرار دهد؛ پس کسی به دیگری ستم نخواهد کرد. »

امام جواد علیه السلام فرمود: 

«قائم ما آن کسی است که ]مردم[ باید در زمان غیبت، انتظار ظهور او را داشته باشند و چون قیام کرد به فرمان او گردن نهند.»

امام هادی علیه السلام فرمود: 

«امام پس از من فرزندم حسن و پس از او فرزندش «قائم» است آن که زمین را پر از عدل و داد کند چنان که پر از ستم و جور شده باشد. »

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: 

«سپاس خدای را که مرا از دنیا نبرد تا آن که جانشین مرا به من نشان داد. او از نظر آفرینش و اخلاق، شبیه ترین مردم به رسول خداست… ».

الف. قرآن 

قرآن کریم، چشمه زلال ناب ترین معارف الهی و ماندگارترین حکمت‌ها و دانش‌های مورد نیاز بشر است. کتابی است سراسر راستی و درستی که خبرهای گذشته و آینده جهان را بیان کرده است و هیچ حقیقتی را فروگذار نکرده است. البته روشن است که حجم بسیار گسترده حقایق عالم در ژرفای آیات الهی نهفته است و تنها آن‌ها که به عمق معانی آن دست یابند، به آن واقعیات پی خواهند برد و آنان اهل قرآن و مفسران حقیقی آن یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و خاندان پاک او هستند. 

قیام و انقلاب آخرین سفیر الهی از بزرگترین حقایق جهان است که در آیات فراوانی از قرآن کریم به آن اشاره شده و روایات بسیاری در تفسیر آن آیات نقل گردیده است که به چند نمونه اشاره می‌کنیم: 

در سوره انبیاء آیه ۱۰۵ آمده است: 

«وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرَ أَنَّ الاَْرْضَ یرِثُها عِبادِی الصّالِحُونَ»؛ 

«همانا در زبور پس از ذکر ] تورات [ نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد. » 

امام باقر علیه السلام فرمود: 

«مقصود از بندگان شایسته ای که زمین را به ارث می‌برند، امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و یاران او هستند. »

همچنین در بخشی از آیه ۸۶ از سوره هود آمده است: 

«… بَقِیةُ اللّهِ خَیرٌ لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» ؛ 

«بقیة الله برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید. » 

امام باقر علیه السلام فرمود: 

«وقتی ]امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف[ ظهور کند بر دیوار کعبه تکیه زند و اولین سخنی که بر زبان جاری کند این آیه است. سپس می‌فرماید: «اَنَا بَقِیةُ اللّهِ فی اَرْضِهِ وَ خَلیفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَیکُمْ» من «بقیة الله» در زمین و جانشین او و حجّت او بر شما هستم. پس هر کسی بخواهد بر او سلام کند گوید: «اَلسَّلامُ عَلَیکَ یا بَقِیةَ اللّهِ فی اَرْضِهِ».

و در سوره حدید آیه ۱۷ فرموده است:

 (اِعْلَمُوا اَنَّ اللّهَ یحْیی الاَْرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَینّا لَکُمُ الاْیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ) ؛ 

«بدانید خداوند زمین را پس از مرگ آن زنده می‌کند. ما آیات ]خود[ را برای شما بیان کردیم، باشد که بیندیشید. » 

امام صادق علیه السلام فرمود: 

مراد این است که خداوند زمین را به واسطه عدالت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در دوران ظهورش زنده خواهد کرد پس از آن که به سبب ستم سردمداران گمراهی مرده باشد.

و نیز در سوره قصص آیه ۵ می‌فرماید: 

( (وَ نُریدُ اَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الاَْرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ اَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ) ) ؛ 

«و ما اراده می‌کنیم بر مستضعفان زمین، منّت نهیم و آنان را پیشوایان ]مردم [و وارثان زمین قرار دهیم. » 

امام علی علیه السلام فرمود: 

«مقصود ]از مستضعفان[ خاندان پیامبرند. خداوند پس از تلاش و رنجشان، «مهدی» این دودمان را برمی انگیزد و آنان را به اوج شکوه و عزت و اقتدار می‌رساند و دشمنانشان را به سختی ذلیل می‌سازد. »

از نمونه‌های بالا روشن می‌شود که برای برداشت حقایق از قرآن، تنها نباید به ظاهر آیات  بسنده کرد؛ بلکه بسیاری از واقعیت‌های عالم در درون آیات قرآن نهفته است  که اهل بیت علیهم السلام به عنوان مفسران واقعی قرآن، بیان کنندة آن هستند. بنابراین اگرچه آیاتی از قرآن، در ظاهر مربوط به یک رویداد در زمان و مکان خاصی است ولی مانع از آن نیست که در زمان‌های بعد و برای آیندگان، مصداق پیدا کند و دربارة آنان نیز جاری گردد و همین رمز جاودانگی قرآن برای همه نسل هاست. 

بر این اساس، با اینکه آیه ۵ سوره قصص دربارة قوم بنی اسرائیل نازل شده و جریان پیروزی آنها بر فرعونیان را بیان می‌کند ولی در روایات متعدّد این آیه بر قیام امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و روزگار ظهور او منطبق گردیده است و دقت در متن آیه هم نشان می‌دهد که حاکمیت مستضعفان بر مستکبران، یک سنّت و اراده الهی است که اختصاص به زمان و مکان و افراد خاصّی ندارد.

زندگی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف شامل سه دوره پرفراز و نشیب است: 

۱. دوره اختفا: زندگی پنهانی آن حضرت از آغاز ولادت تا زمان شهادت امام عسکری علیه السلام است. 

۲. دوران غیبت: از هنگام شهادت امام یازدهم علیه السلام شروع گردیده تا هر زمان که به اراده خداوند ظهور کند، ادامه خواهد یافت. 

۳. عصر ظهور: پس از طی شدن دوران غیبت و به خواست پروردگار جهان، امام دوازدهم علیه السلام ظهور خواهد کرد و دنیا را سرشار از خوبی‌ها و زیبایی‌ها خواهد نمود. هیچ کس زمان ظهور آن موعود منتظَر را نمی داند و از امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف روایت شده، آنها که برای ظهور، زمانی را تعیین کنند، دروغگو هستند.

در روایات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شمایل و اوصاف حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بیان شده است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود: 

آن بزرگوار چهره اش جوان و گندمگون، پیشانی اش بلند و تابنده، ابروانش هلالی و کشیده، چشمانش سیاه و درشت، بینی اش کشیده و زیبا و دندان هایش برّاق و گشاده است. بر گونه راست آن امام، خالی مشکین و در میان شانه اش اثری چون اثر نبوّت دیده می‌شود و اندام مبارکش متناسب و دلرباست. 

بعضی از ویژگی‌های آن وجود شریف که در سخنان معصومین علیهم السلام بیان گردیده، از این قرار است: 

او اهل عبادت و شب زنده داری، زهد و ساده زیستی، صبر و بردباری، عدالت و نیکوکاری است. آن حضرت سرآمد همگان در علم و دانش و وجود نازنینش چشمه سار برکت و پاکی است. او اهل قیام و جهاد، رهبر جهانی، انقلابی بزرگ، منجی نهایی و مصلح موعود بشریت است. آن وجود نورانی از تبار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و از اولاد فاطمه زهرا علیها السلام و نهمین فرزند از نسل سیدالشهداء علیه السلام است که به هنگام ظهور بر کعبه تکیه زند و پرچم پیامبر را در دست گیرد و با قیام خود دین خدا را زنده و احکام خداوند را در سراسر گیتی جاری کند و جهان را پر از مهربانی و داد گرداند پس از آن که پر از جور و بیداد شده باشد.