از امام صادق(علیه السلام) نقل شده:
ما مِنْ رَجُل تَجَبَّرَ أَؤ تَکَبَّرَ إلاّ لِذِلَّة یَجِدُها فِی نَفْسِهِ.
هیچ کس بر دیگران بزرگی نمی فروشد مگر به خاطر حقارتی که در درون وجود خود احساس می کند! (بحار الانوار، جلد 73، صفحه 225)

شرح کوتاه
این نکته امروز در پرتو تحقیقات روانشناسی و روانکاوی مسلّم شده است که سرچشمه تکبّر و بزرگی فروختن بر دیگران چیزی جز عقده حقارت نیست; آنها که مبتلا به این عقده هستند و از آن رنج می برند برای جبران کمبودهای خود متوسل به این وسیله غلط یعنی خود را به طور مصنوعی بزرگ نشان دادن می شوند و از این راه بر حقارت اجتماعی خود می افزایند و بیش از پیش خود را منفور می سازند.
این مسأله روانی به روشنی در گفتار معجزه آسایی کهدر بالا از امام صادق(علیه السلام)نقل شده دیده می شود.
ولی افراد با ایمان بر اثر شخصیت درونی همواره در برابر دیگران متواضعند.
یکصد و پنجاه درس زندگی - آیت الله ناصرمکارم شیرازی

ارزش خِرد

کتاب العقل وفضله، ابن ابی الدنیاـ به نقل از قَتاده ـ: لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! بدان که نهایتِ آقایی و مقام در دنیا و آخرت ، به حُسن عقل است و اگر بنده عقلش نیکو باشد، عیب هایش پوشیده می شود و بدی هایش اصلاح می گردد» .
حلیة الأولیاءـ به نقل از وَهْب بن مُنَبّه ـ: لقمان به پسرش گفت : «ای پسرم! درباره خداوند بیندیش؛ چرا که اندیشه مندترینِ مردم درباره خداوند، بهترینِ مردم از جهت خردمندی است ، و شیطان از عاقل فرار می کند و نمی تواند او را به دام اندازد» .
نشانه خرد

کتاب العقل وفضله، ابن ابی الدنیاـ به نقل از ابراهیم بن عیسی ـ: مولای لقمان به او گفت: گمان ندارم که تو عاقل شوی. لقمان به او گفت: «همانا عاقل ، کسی است که از خداوند عز و جل بترسد» .
إحیاء علوم الدین:لقمان گفت : «برای خردمند ، شایسته است که در میان خانواده اش همچون کودک باشد، و هنگامی که در میان قوم است ، مردمی باشد» .
نثر الدُّرّ :[لقمان] گفت: «برای خردمند ، سزاوار نیستخرد که خود را از چهار وقت ، بی بهره بگذارد : وقتی که در آن ، پروردگارش را بخواند؛ وقتی که در آن ، از خود حساب کشی نماید ؛ وقتی که در آن ، برای هزینه زندگانی اش، کسب کند ؛ و وقتی که در آن ، تنها به لذّت حلال مشغول باشد تا به واسطه آن ، برای وقت های دیگر ، یاری [و نیرو] بگیرد» .
حکمت نامه لقمان - محمد محمدی ری شهری

ارزش خِرد

کتاب العقل وفضله، ابن ابی الدنیاـ به نقل از قَتاده ـ: لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! بدان که نهایتِ آقایی و مقام در دنیا و آخرت ، به حُسن عقل است و اگر بنده عقلش نیکو باشد، عیب هایش پوشیده می شود و بدی هایش اصلاح می گردد» .
حلیة الأولیاءـ به نقل از وَهْب بن مُنَبّه ـ: لقمان به پسرش گفت : «ای پسرم! درباره خداوند بیندیش؛ چرا که اندیشه مندترینِ مردم درباره خداوند، بهترینِ مردم از جهت خردمندی است ، و شیطان از عاقل فرار می کند و نمی تواند او را به دام اندازد» .
نشانه خرد

کتاب العقل وفضله، ابن ابی الدنیاـ به نقل از ابراهیم بن عیسی ـ: مولای لقمان به او گفت: گمان ندارم که تو عاقل شوی. لقمان به او گفت: «همانا عاقل ، کسی است که از خداوند عز و جل بترسد» .
إحیاء علوم الدین:لقمان گفت : «برای خردمند ، شایسته است که در میان خانواده اش همچون کودک باشد، و هنگامی که در میان قوم است ، مردمی باشد» .
نثر الدُّرّ :[لقمان] گفت: «برای خردمند ، سزاوار نیستخرد که خود را از چهار وقت ، بی بهره بگذارد : وقتی که در آن ، پروردگارش را بخواند؛ وقتی که در آن ، از خود حساب کشی نماید ؛ وقتی که در آن ، برای هزینه زندگانی اش، کسب کند ؛ و وقتی که در آن ، تنها به لذّت حلال مشغول باشد تا به واسطه آن ، برای وقت های دیگر ، یاری [و نیرو] بگیرد» .
حکمت نامه لقمان - محمد محمدی ری شهری

ادبِ دانش آموزی

امام صادق علیه السلام :لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! دانش را برای فخر فروشی نزد دانشمندان یا نزاع با سفیهان یا زینت مجالس ، نیاموز و همچنین ، دانش را از سرِ بی رغبتی به آن و تمایل به نادانی ، رها نکن» .
جامع بیان العلم وفضله:همانا لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! دانش را برای سه چیز نیاموز، و برای سه چیز رها نکن: برای کشمکش و فخر فروشی و ریا ، آن را نیاموز، و به خاطر بی رغبتی به آن و حیا از مردم و رضایت به نادانی، آن را رها نکن» .
الدرّ المنثورـ به نقل از محمّد بن واسع ـ: لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! آنچه را که نمی دانی ، نیاموز ، تا وقتی که به آنچه می دانی، عمل کنی» .
تنبیه الخواطر:لقمان به پسرش گفت: «با دانشمندان مجادله نکن ، که منفورت می کنند» .
جامع بیان العلم وفضله :از لقمان یا عیسی علیهماالسلام نقل شده است: «همان طوری که پادشاهان ، حکمت را برای شما وا گذاشته اند. شما نیز دنیا را برایشان وا گذارید» .
محبوب القلوب:لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! خوشا به حال کسی که به دانش خویش سود برَد ، و هر سخنی را بشنود و خوبش را پیروی کند . و وای بر کسی که [حقیقت] برایش روشن گشته ، ولی گم راهی را بر هدایت ترجیح دهد!» .
روح المعانی:لقمان به پسرش گفت : «تا وقتی که به دانسته های پیشین خود عمل نکرده ای ، در یادگیریِ آنچه نمی دانی ، خیری نیست ؛ چرا که مَثَل آن، مَثَل کسی است که هیزمی را جمع کرده و یک بسته آن را بر می دارد و در حالی که ناتوان از حمل آن است، یک بسته دیگر بر آن می افزاید» .
محبوب القلوب:لقمان به پسرش گفت: «ای پسرم! از آنچه خدای متعال به تو آموخته، بهره ببر، و همانا از دانش، کسی بهره می برد که از آن پیروی کند، و کسی که آن را بیاموزد و رها کند، از آن سود نمی برد» .

این چه حالی است که این دیده پریشان باشد
همه جا در پی دیدار، هراسان باشد

از کنار دل من دیر سفر کن که دلم
چون غبار قدمت بی تو پریشان باشد

از تصدق به گدایت نظر لطف نما
شاهد فقر دلم، خشکی چشمان باشد

من که این گونه نبودم، تو خودت می‌دانی
بی کس و یار شدم، درد، فراوان باشد

مپسند این همه عمرم به گنه صرف شود
عمر من بهر تو ای یوسف قرآن باشد

کو مناجات شب و شور و نشاط سحری
کو دگر دیده که در هجر تو گریان باشد

باز آن حال و هوا را به دلم برگردان
که دلم ساکن وادی شهیدان باشد

ما ز دیدار رخ رهبر خود مست توایم
پیر ما هم‌نفس پیر جماران باشد

جواد حیدری