با ما بگو ز تسویه ی بی مرام ها
از چشم هرزه و نظر ازدحام ها
دیدم محاسن تو ز خونت خضاب شد
از بس که سنگ خورده ای از پشت بام ها
گویا شبیه شهر مدینه به کوفه هم
با خنده داده اند جواب سلام ها
تا نام فاطمه ز دهان شما پرید
گویا دوباره تازه شده انتقام ها
نا مردمان کوفه فراموششان شده
از آن سفارشات و از آن احترام ها
با تازیانه بر تن اطفال می زدند
بس وحشیانه پیش نگاه امام ها
شاعر: هاشم طوسی

امام سجاد (ع) كوشش‌هاي پدر بزرگوارش را براي بازگرداندن عزت و سرافرازي به جامعه اسلامي داد و اين كار را به شيوه اي پيش برد كه با وضعيت دوره اي كه در آن به سر مي‌برد متناسب باشد. در پي جان فشاني و فداكاري‌هاي امام حسين (ع) و يارانش، موانع ترس و وحشت تا حد زيادي از ميان برداشته شد و جامعه اسلامي توانست گام ديگري در راه بازگرداندن عزت خود بردارد. امام سجاد (ع) تمام كوشش خود را براي ارتباط مردم با خدا به كار برد تا اين كه گام‌هاي ديگري در راه عزت و رهايي امت اسلامي برداشته شود. امام سجاد (ع) در راه تربيت و تهذيب نفوس پيروان شيوه‌هاي گوناگوني را پيش گرفت كه عبارت بودند از: خريدن برده‌ها و آموزش دادن و آزاد كردن آنان، تربيت گروه‌هاي شايسته و فرستادن آن‌ها به اقطار مختلف، ايراد خطبه و طرح سخنان سودمند و سازنده، دعا و ابتهال با اسلوبي كه افراد در هنگام خواندن آن دعاها احساس كنند كه عزت، قدرت و توانگري فقط نزد خداست. امام (ع) با اين دعاها آن چنان انسان‌ها را تربيت مي‌كرد كه بتوانند نفس خود را رام كنند به طوري كه حاكمان زمان را به هيچ بپندارند و آبرو و عزت خويش را به متاع ناپايدار دنيا نفروشند. دكتر بستاني معتقد است، ادبيات امام سجاد (ع) از نظر كمي بعد از ادبيات كلام امام علي (ع) قرار مي‌گيرد. و با توجه به جهت گيري ويژه آن حضرت نسبت به دعا و از نظر فراواني مطالب مطرح شده و تنوع آن حائز اهميت است. (۴، ص: ۱۵۳). اگر در عهد اموي ادبيات انحراف، شعر مجون و خمر و لهو و مديحه گويي حاكمان جور فراوان شد ولي ادبيات امام سجاد (ع) مانند بناي شامخي است كه در نقد اوضاع اجتماعي و سياسي از يك سو و ساختن شخصيت اسلامي در سطوح مختلف از سوي ديگر ايستادگي كرد. ادبيات امام سجاد (ع) به طور كلي به چهار دسته تقسيم مي‌شود: ۱- ادبيات سياسي ۲- ادبيات اجتماعي ۳- ادبيات اخلاقي ۴- ادبيات دعا.

امام حسين عليه السلام در روز دهم محرم پس از آنكه نماز صبح را با اصحاب به جماعت خواند، برگشت و خطابه كوتاهي براي اصحاب و ياران ايراد كرد. در آن خطابه چنين گفت: اندكي صبر و استقامت، مرگ جز پلي نيست كه شما را از ساحل درد و رنج به ساحل سعادت و كرامت و بهشت‌هاي وسيع عبور مي‌دهد.
اين سخنش بود، اما عملش را ببينيد. اين را حسين بن علي نگفته است، كساني كه وقايع نگار بوده اند گفته اند حتي هلال بن نافع كه وقايع نگار عمر سعد است، اين قضيه را گفته است مي‌گويد من از حسين بن علي تعجب مي‌كنم كه هر چه شهادتش نزديكتر و كار بر او سخت تر مي‌شد چهره اش بر افروخته تر مي‌گرديد، مثل آدمي كه به وصل نزديك مي‌شود.

‍ حضرت علامه جوادی آملی

وقتی به ما فرمودند زیارت وارث بخوانید یعنی چه؟ این زیارت وارث به ما درس علم‌الوراثه می‌دهد، از حضرت آدم گرفته تا حضرت خاتم(علیهم السلام).

فرمود تو ارث بُردی. ارث لازم نیست كتاب و كتیبه باشد؛ فرق جوهری ارثِ معنا و ارث مادی این است؛ در ارثِ مال تا مورّث نمیرد چیزی به وارث نمی‌رسد، در ارث عقل و عدل و علم تا وارث نمیرد چیزی به او نمی‌دهند. اگر كسی خواست از حسین‌بن‌علی(علیهما السلام) ارث ببرد تا خود انسان نمرده است ارث نمی‌برد تا با مرگِ ارادی نمیرد، شهوت و غضب را خاموش نكند، خواسته‌های خودش را خاموش نكند، چیزی به او نمی‌دهند این علم‌الوراثه است.
اینكه می‌‌گویند زیارت وارث بخوانید یعنی شما هم مظهر این باشید شما هم از نوح و آدم و خاتم ارث ببرید. به ما هم گفتند علم‌الوراثه را در حسینیه‌ها یاد بگیرید.

حضرت علامه جوادی آملی حفظه الله تعالی:

أَتَأْمُرُونَ الْنَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُون؛َ ۴۴ بقره.

انسان بايد ديگران را به نيكی فرمان بدهد و تا به ياد خود نباشد و خود را تهذيب نكرده باشد توان فرمان ندارد. اين دارد سخنراني مي‌كند نه امر به معروف، آن امر به معروف كه بابي از ابواب بهشت است غير از سخنراني غير از درس گفتن است. در اين كريمه فرمود شما خود را فراموش نكنيد؛ چگونه خود را فراموش نكنيم؟ فرمود: اگر كسي به ديگران گفت و خودش عمل نكرد خود را فراموش كرده است.

خود فراموشی و منشأ آن:

اين خود فراموشي در قرآن، با خدا فراموشي همراه است. انسان اگر خود را فراموش كرد، خدا را فراموش مي‌كند. چه اين كه خدا فراموشي هم با خود فراموشي آميخته است؛ اگر خدا را فراموش كرد، خود را هم فراموش مي‌كند اين‌ها تلازم دارند.

آيهٴ ۱۹ سورهٴ حشر اين است كه: *«وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ»* يعني نسيان خدا، زمينهٴ نسيان نفس مي‌شود.

در پايان سوره «يٰس»، آیه ی ۷۸ مي‌فرمايد: *«وَضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَنَسِيَ خَلْقَهُ»*؛ يعني چون خودش را فراموش كرده ما را هم فراموش كرده است. معاد يادش رفته است.

دروس تفسیرسوره بقره